De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
van Brabant en Luxemburg droegen. 47 Een heraldisch traktaat uit de
vijftiende eeuw maakt duidelijk dat de papegaai het geschikte symbool
was voor iemand die niet alleen mooi van uiterlijk en hoofs in de omgang
was, maar die bovendien vele talen vloeiend sprak. 48
Onder de hoofse hertog Wenceslas bereikte het literaire mecenaat
aan het Brabantse hof haar absolute hoogtepunt. De enthousiaste samenwerking
tussen de hertog en zijn ‘goede vriend’ Jean Froissart leidde
tot meesterwerken als de Prison amoureuse en de Meliador. Aan deze
uiterst vruchtbare situatie kwam evenwel een eind toen Wenceslas in
de nacht van 7 op 8 december 1383 – tijdens een verblijf in het hertogdom
Luxemburg – onverwacht kwam te overlijden. Froissart was op
dat moment nog volop bezig met de tweede versie van de Meliador,
want in zijn Dit dou Florin zegt hij dat Wenceslas het eindresultaat
nooit onder ogen heeft gehad: qu’il ne le veïst onques. 49
De plotselinge dood van hertog Wenceslas moet in Brabant voor
een flinke schok hebben gezorgd, niet alleen bij Jean Froissart en bij
hertogin Johanna – die nu zelf de regering op zich moest nemen –
maar zeker ook bij de bevolking. Kort na de gebeurtenis ontstond een
Nederlandstalige sproke, Die claghe vanden hertoghe Wenselijn van Brabant.
Daarin wordt beschreven hoe hertog Wenceslas dankzij een visioen
de kans had gekregen zich berouwvol op zijn dood voor te bereiden.
Vervolgens betreuren de vier leeuwen op Wenceslas’ wapen – de
leeuwen van Bohemen, Luxemburg, Limburg en Brabant – het overlijden
van hun heer. Ze worden telkens getroost door een allegorisch
vrouwelijk personage, achtereenvolgens Gerechtigheid, Oprechte
Trouw, Geduld en Oprecht Berouw. In de laatste strofe maakt de
dichter zich bekend als Jan Knibbe uit Brussel. Hij suggereert dat hij
altijd in dienst is geweest bij hertog Wenceslas – want hi mijn here was al
mijn leven – en laat weten dat hij graag bij de heren verbleef. De tekst
is evenwel niet op een hofpubliek gericht. De dichter wijst er expliciet
op dat hij de tekst int ghemeine (‘in het openbaar’) voordraagt. 50
Mogelijk werd Die claghe geschreven op verzoek van Johanna. De
tekst biedt immers niet alleen troost door te wijzen op het tijdige berouw
van de hertog, maar roept tegelijkertijd de bevolking van Brabant
en Limburg op de oude hertogin trouw te blijven dienen. Of
schreef Jan Knibbe misschien op verzoek van Jan en Willem, twee bastaardzonen
van Wenceslas? In het gedicht wordt er expliciet op gewezen
dat de hertog in zijn laatste uren de wens uitte dat zijn vrouw de
kinderen die hij buiten het huwelijk had verwekt, van een vast inkomen
zou voorzien:
136