De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan ii en jan iii ( 1294-1355)
van de hertog in het licht wilde stellen, kiest Lodewijk van Velthem
voor een spannender verhaal. Maar dat verhaal vertoont weinig overeenkomsten
met de historische werkelijkheid. Dat in de affaire een
doorslaggevende rol werd gespeeld door de gestigmatiseerde maagd
Elisabeth van Spalbeek, lijkt Velthem niet eens te beseffen. Hij zegt er
althans niets over in zijn paragraaf over deze joncfer daer men an siet
ende scouwen mochte al openbaer ons heren teken (‘juffrouw die de stigmata
van onze Heer vertoont’). 10 Anderzijds heeft Velthem wel veel te
vertellen over de tragische dood van hertog Jan i bij een toernooi in
mei 1294 en ook over het overlijden van hertog Jan ii in 1312 lijkt de
dichter goed ingelicht. 11
Een ander werk dat met het hof van hertog Jan i van Brabant in
verband is gebracht, is de Roman der Lorreinen. Dit epos is slechts fragmentarisch
overgeleverd maar schijnt ooit meer dan 150.000 verzen te
hebben omvat. 12 Bij een werk van dergelijke omvang ligt de tussenkomst
van een vermogende mecenas voor de hand, al kan dat moeilijk
worden bewezen. Het verhaal handelt over een bloedige vete tussen
twee families uit de tijd van Karel de Grote en diens vader Pepijn. Het
lijkt een geschikt onderwerp voor een Brabants hofpubliek. Zichzelf
beschouwend als directe afstammelingen van de Karolingers, wilden
de hertogen via deze roman misschien horen hoe hun voorouders reageerden
op situaties die de stabiliteit bedreigden. De hertogen konden
zich trouwens net zo goed identificeren met de Lorreinen, de sympathieke
helden die het aan de stok krijgen met de verraderlijke Bordelosen.
Het Middelnederlandse Loreyne betekent Lotharingen en de Lorreinen
zouden dus de verre voorgangers van de hertogen van Brabant
en Neder-Lotharingen kunnen zijn. 13 Toch moeten bij deze gedachtegang
wel enkele kanttekeningen worden geplaatst. Pepijn en Karel de
Grote worden in de roman minder positief geschetst dan men in een
Brabantse hoftekst zou verwachten. Vooral Pepijn haalt zich door
stommiteiten heel wat problemen op de hals, maar ook keizer Karel
blijft meer dan eens in gebreke. 14 Men moet zich tevens afvragen hoe
waarschijnlijk het is dat de hertogen van Brabant de Lorreinen als hun
voorgangers beschouwden. Het hertogdom Neder-Lotharingen waarop
de hertogen aanspraak maakten, werd in het Middelnederlands
veelal aangeduid als Lothrike, terwijl Loreyne veeleer werd geassocieerd
met Opper-Lotharingen. 15 In de Roman van Limborch is de hertog van
Loeren of Loreyn een schurk die voor niets of niemand wil wijken,
maar uiteindelijk toch door de held van het verhaal wordt uitgeschakeld.
16 De situering van de Roman der Lorreinen aan het Brabantse hof
is dus niet onwankelbaar. Bovendien is er een probleem met de datering.
Men heeft beargumenteerd dat de roman in twee delen zou zijn
ontstaan. Het eerste deel is een vertaling van twee branches uit de
101