De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

het literaire leven in de twaalfde eeuw
ge humor die in Van den bere Wisselau zo sterk naar voren komt, is bijvoorbeeld
een belangrijk kenmerk van het genre. Hier en daar treden
zelfs inhoudelijke parallellen op. Zo komt in König Rother een reus
voor met de naam Asprian, terwijl ook sommige motieven in het uitgebreide
verhaal doen denken aan Van den bere Wisselau. Daarnaast is
gewezen op overeenkomsten met de Duitse heldenepiek. In het beroemde
Nibelungenlied komt een jachtscène voor waarin Siegfried in
een baldadige bui een gevangen beer loslaat in de veldkeuken met alle
gevolgen van dien. En in de Noorse Thidrekssaga – die deels terug
moet gaan op een Duitse overlevering – treedt een man op die zich
hult in een berenvel en vanaf dat moment Vizleo wordt genoemd. Vermomd
als beer levert hij strijd met vijandige reuzen. 69
Hoe zijn deze overeenkomsten nu te verklaren? De vroegere stelling
als zou Van den bere Wisselau rechtstreeks ontlenen aan teksten als het
Nibelungenlied en König Rother, is terecht onder vuur genomen. Het is
inderdaad niet zo waarschijnlijk dat de dichter van Van den bere Wisselau
zijn tekst ‘aus isolierten Elementen aus deutschen Dichtungen zusammengestoppelt
hat, die sich dann in seiner Hand zu einem logisch
afgebauten Ganzen verbunden haben’. 70 Louter afgaand op de inhoudelijke
overeenkomsten zou men eerder het omgekeerde veronderstellen,
namelijk dat het Nibelungenlied en König Rother afhankelijk zijn
van Van den bere Wisselau. Onmogelijk is dat niet, maar vermoedelijk
liggen de onderlinge relaties nog ingewikkelder. Vooral de invloed van
de mondelinge overlevering blijft een moeilijk in te schatten factor.
Teksten als het Nibelungenlied en König Rother schijnen veel te hebben
ontleend aan de mondelinge literatuur en hetzelfde zou men voor Van
den bere Wisselau kunnen veronderstellen. Bovendien kan niet worden
uitgesloten dat deze teksten, nadat ze op schrift waren gesteld, zelf ook
in het orale circuit terechtkwamen. 71 Maar welke verklaring men ook
verkiest, er is in elk geval sprake van een intrigerende uitwisseling tussen
het Nederlandse en het Duitse taalgebied.
Nu heeft men, ter verklaring van de overeenkomsten tussen Van den
bere Wisselau en de Duitse epiek, ook wel verondersteld dat de Nederlandse
tekst een vertaling uit het Duits zou zijn. 72 Toch is daar taalkundig
geen enkele aanwijzing voor. Bij de omzetting van een Duitse
tekst in het Nederlands blijven doorgaans sporen van de oorspronkelijke
taal zichtbaar. 73 In het overgeleverde tekstfragment van Van den
bere Wisselau zijn dergelijke resten van een oudere taallaag niet aangetroffen.
Niet alleen het handschrift, maar ook de oorspronkelijke tekst
zou op grond van een dialectologische analyse moeten worden gesitueerd
in het gebied tussen de rivieren Dender en Zenne, in het zuidwesten
van Brabant, op de grens met Vlaanderen. 74 Nu kan men zich uiteraard
afvragen hoe betrouwbaar de taalkundige lokalisering is van
35