De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan ii en jan iii ( 1294-1355)
in de hoop dat de vorst het werk zou kunnen aanwenden ten behoeve
van zijn zielenheil:
Dit boecsken wil ic hem laten,
Op dat hi hem te bat mach saten
(‘hij er des te beter naar kan streven’)
Te comen ten ewighen rike hier boven
Daer dinghele altoes Gode loven.
Daer wi moeten comen tsamen. 71
Kortom, in een tijdsbestek van amper twintig jaar werden minstens
vier omvangrijke moraliserende dichtwerken aan hertog Jan iii opgedragen.
Dat wijst erop dat de bloei van de Nederlandse letterkunde in
de eerste helft van de veertiende eeuw, en vooral dan de opkomst van
de moraliserende literatuur, inderdaad voor een groot deel te danken
is geweest aan het mecenaat van de Brabantse hertog. 72
Toch verdient het belang van het hof als literair centrum enige nuance.
De Nederlandstalige moraliserende werken die aan hertog Jan iii
werden opgedragen kwamen allevier in Antwerpen tot stand en niet
aan het Brabantse hof dat doorgaans in Brussel of Tervuren en slechts
zelden in Antwerpen te vinden was. 73 Bovendien blijken deze teksten
niet louter voor de hofkring van hertog Jan iii te zijn bedoeld. De Lekenspiegel
van Jan van Boendale is bijvoorbeeld gericht op een breed
lekenpubliek en afgaande op de aangesneden onderwerpen lijkt de
dichter vooral aan een stedelijk publiek te hebben gedacht. Hoewel
sommige passages inderdaad interessant kunnen zijn voor een landsheer,
vertoont de tekst onmiskenbaar een stedelijke oriëntatie. 74 Ook
de Dietsche doctrinale blijkt – ondanks de opdracht aan de hertog –
toch in de eerste plaats te zijn bedoeld voor een stadspubliek. De tekst
is gericht op de hoogste kringen van de burgerij, het stadspatriciaat
waaruit de schepenen en burgemeesters voortkwamen. 75 Het hieronder
volgende citaat suggereert dat ook het Boec van der wraken in eerste instantie
op een publiek van stadsbestuurders was gericht:
Ay, ghi heren in desen stade (‘stad’)
Neemt die ghene in uwen rade
Die wijs sijn ende ghemate (‘gematigd’)
Ende eersam op die strate
Gode vruchtich ende ghierech twint (‘niet geldbelust’)
Ende recht altoes mint. 76
De conclusie zou kunnen zijn dat hertog Jan iii deze teksten niet zozeer
voor zichzelf liet schrijven, maar veeleer als ‘relatiegeschenk voor
117