De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

pagina 40 tot 45
5. Malo 1898, vooral 11-41.
6. Zie over het mecenaat van Ida en Reinoud, Malo 1898, 111-127; voor Silvestre in
het bijzonder 121-124.
7. Walpole 1976, dl. 1, 130, r. 3-6; vgl. Spiegel 1986.
8. De uitspraak in de proloog ten spijt, is Walpole op grond van zijn stemmareconstructie
van mening dat graaf Reinoud onmogelijk de opdrachtgever achter de
Turpin-vertaling kan zijn; hij zou slechts opdracht hebben gegeven voor het
schrijven van een kopie (Walpole 1976, dl. 1, 58). Men kan echter ook redeneren
dat de vertaling in verschillende stadia moet zijn ontstaan (eerste versie zonder
vermelding van Reinoud en zonder tussenvoeging; vgl. De Mandach 1961, 139-
141). Daarbij is niet onbelangrijk dat men een Latijns Turpin-handschrift heeft
aangewezen (Atrecht, Bibliothèque municipale, ms. 163) dat uit de grafelijke bibliotheek
van Boulogne lijkt te stammen en dat kan hebben gediend als voorbeeld
voor deze Turpin-vertaling (De Mandach 1961, 139 en 389; vgl. Spiegel
1993, 93).
9. De bewerkte versie van de Enfances Godefroi met daarbij Retour de Cornumaran,
is naar het Parijse handschrift bn, fr. 1621, uitgegeven door Hippeau 1877. Van
de oudere versie (vertegenwoordigd door het Parijse handschrift bn, fr. 12558)
bestaat nog altijd geen afzonderlijke editie (maar vgl. Claassens 1993a, 56). Zie
over de inbreng van Renaud, Sumberg 1968, 49-51.
10. Pigeonneau 1877, 155-166 (vgl. Mickel 1997; Mickel 1999a).
11. Hippeau 1877, 87, vs. 2390-2399. Zie echter vooral Pigeonneau 1877, 158-159
(vgl. Bender 1986, 57-61; Mickel 1997, 446; Mickel 1999a, 111, n. 26). Met dank
aan prof. dr. W. Van Hoecke (ku Leuven) voor zijn hulp bij de interpretatie van
deze passage.
12. De datering tussen 1197 en 1201 leid ik af uit de pro-Engelse en anti-Franse tendens
in de bewerking (vgl. Pigeonneau 1877, 158-161) en uit het feit dat Reinoud
van Dammartin zich in deze periode had gelieerd aan de Engelse koningen (vgl.
Malo 1898, 53-71).
13. Malo 1898, 69-70.
14. Sumberg 1968, 49-51; zie echter ook Mickel 1999a en Mickel 1999b waar wordt
beargumenteerd dat de cyclusvorming al in de eerste versie van de Enfances Godefroi
was voorbereid.
15. Zie over dit handschrift (Parijs, bn, f.fr. 1621), Walpole 1976, dl. 2, 14-27; Myers
1977, xxxvii-xxxviii (zie ook het schema op xvi).
16. Zie over de bloei van de Franse literatuur in Vlaanderen en de omliggende gebieden,
Stanger 1957; Van Hoecke 1982; Spiegel 1986; Spiegel 1993; vgl. tevens Gerritsen
1995; Tervooren 1991.
17. Smets 1908, 1-70; Kupper 1992, 233-238.
18. Godding 1957, 180.
19. Zie over de joculatores omstreeks 1200, vooral Baldwin 1997 (vgl. Bumke 1989,
633-654).
20. Claassens 1991, 26-34; Claassens 1993a, 44-65; Claassens 1993b, 150 en Claassens
1993c, 384.
21. Zie over Hendriks Lotharingse droom, Smets 1908, 224-229; vgl. Claassens 1991,
27-30.
22. Runciman 1954, 91-98; Johnson 1962, 119-121; vgl. Claassens 1991, 30; Claassens
1993a, 50.
23. Te denken valt aan de brief die Hendrik in 1203 ontving van de graaf van Saint-
Pol (Platner & Wattenbach z.j., 222-231; vgl. Bumke 1989, 378; McNeal & Wolff
177