De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

literair mecenaat in de middeleeuwen
vorstelijk voorrecht was, zoals wel blijkt uit de opdracht die Maria van
Berlaar verleende aan Lodewijk van Velthem. Het toont aan dat zeker
vanaf de veertiende eeuw – maar vermoedelijk reeds in de dertiende –
ook in de residenties van de lagere adel het literaire leven tot volle
ontplooiing kwam. 26 Het voorbeeld maakt bovendien duidelijk dat in
eerder mecenaatsonderzoek te veel gewicht werd toegekend aan kanselarijvorming.
27 Ten onrechte werd gedacht dat literatuur enkel tot
stand kon komen aan een hof waar reeds een belangrijk corps van
clerici werkzaam was. Lodewijk van Velthem blijkt de vertaling van
het Speculum historiale evenwel gewoon in de pastorie van landelijke
Veltem te hebben voltooid. Voor bronteksten, schrijfmateriaal en
eventuele kopiisten kon een auteur – zeker vanaf de veertiende eeuw –
terecht in een van de grotere steden in het hertogdom: Leuven, Antwerpen,
Brussel of Mechelen. 28
Het belang van de steden bij de ontwikkeling van het literaire leven
kwam in deze studie sterk naar voren. Hoewel de focus op het hertogelijk
hof lag, bleek de invloed van de steden in de loop der tijd steeds
groter te worden. De trouvères waarmee Hendrik iii contacten onderhield,
waren grotendeels ook actief in de stedelijke cultuur van het
verre Atrecht. In de veertiende eeuw is vooral Jan van Boendale een
uiterst boeiend personage. Dat hij een deel van zijn teksten tevens
opdroeg aan de hertog, kan niet verhelen dat zijn werk toch vooral
vanuit stedelijk perspectief moet worden benaderd. Juist in het hertogdom
Brabant kwam de stedelijke literatuur al vroeg tot ontwikkeling
en dat is – juist ook door mecenaatsonderzoekers – in het verleden te
weinig onderkend. 29 Dat hier nog belangwekkend literair-historisch
onderzoek kan worden verricht, wordt onder meer gesuggereerd door
de beschikbare gegevens over de veertiende-eeuwse Brusselse patriciërs
Jan Taye en Lodewijk Thonijs en hun nauwe contacten met de
kartuizers van Herne. 30 Ook het literair mecenaat door stadsbesturen
verdient nadere aandacht. Een belangrijke casus is de voortzetting van
de Brabantsche yeesten die vanaf omstreeks 1430 werd vervaardigd
door kapelaan Wein van Cotthem in nauwe samenspraak met Petrus
de Thimo als vertegenwoordiger van het Brusselse stadsbestuur. 31 De
stad hoopte met deze voortzetting een brug te kunnen slaan naar het
Bourgondische hofmilieu, maar in de loop van de vijftiende eeuw blijkt
de culturele kloof tussen het grotendeels Franstalige hof van Bourgondiërs
en de Nederlandstalige stedelijke kringen alleen maar toe te
nemen. 32
Tot slot dienen nog enkele opmerkingen te worden gemaakt met betrekking
tot de meertaligheid aan het Brabantse hof en de mate waarin
de verschillende teksten op elkaar reageerden. Door niet alleen de
167