De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

literair mecenaat in de middeleeuwen
Heelu maar ten volle worden begrepen vanuit het besef dat hertog Jan i
grote belangen had bij de publicatie ervan. Zijn stem klinkt duidelijk
door in het werk. Zo beschouwd spreekt het voor zich dat het verschijnsel
mecenaat de voortdurende aandacht van literatuurhistorici
verdient. Maar er zijn wel enkele valkuilen waar de onderzoeker voor
beducht moet blijven. Als die gevaren in voldoende mate kunnen worden
ondervangen, heeft het mecenaatsonderzoek volgens mij nog een
mooie toekomst voor de boeg, niet alleen op het terrein van het middeleeuwse
hof maar zeker ook daarbuiten.
Een van de grootste gevaren in het mecenaatsonderzoek is ongetwijfeld
dat men zich onvoldoende rekenschap geeft van de achtergronden
van een van de twee partners in de mecenaatsrelatie en daardoor de
wisselwerking niet op waarde kan schatten. De gekozen onderzoeksoptiek
brengt gemakkelijk met zich mee dat wel veel aandacht wordt geschonken
aan de positie van de mecenas, maar dat de auteur wordt
veronachtzaamd. Daardoor ontstaat het risico dat men zich te weinig
bewust is van de culturele verschillen tussen een vermogende mecenas
en een auteur die zich toegang heeft verschaft tot het hof, maar die
doorgaans daarbuiten is opgegroeid, zijn opleiding in geestelijke kringen
heeft genoten en alleen daardoor al een heel andere literaire cultuur
heeft leren kennen. Een liefdesleer als de Puissance d’amour kan
met recht worden beschouwd tegen het achterdoek van het Brabantse
hof, zolang de onderzoeker geen oogkleppen opzet en zich blijft realiseren
dat de tekst minstens zoveel bepaald werd door een literaire traditie
die zich elders had ontwikkeld. 24 De anonieme auteur van de
Puissance d’amour zegt trouwens zelf dat hij zijn kennis en ervaring te
danken heeft aan de vele reizen die hij in het verleden heeft ondernomen.
Wat hij de hertog en hertogin te vertellen heeft, is in Brabant
nieuw en opzienbarend.
Geringe aandacht voor de auteur kan er ook voor zorgen dat geen
rekening wordt gehouden met een eventuele ‘verborgen agenda’ bij de
schrijver. Het adagium ‘wiens brood men eet, diens woord met
spreekt’ kan al snel doen vergeten dat een middeleeuwse auteur, ook
wanneer hij afhankelijk was van een mecenas, zich toch kon richten op
een breder publiek, buiten de enge kring van de mecenas. Ook hier kan
de Puissance d’amour als voorbeeld dienen. De tekst is weliswaar opgedragen
aan het Brabantse vorstenpaar – vermoedelijk Jan i en Margareta
van Dampierre – maar de auteur richt zich over hun hoofden heen
ook tot andere liefhebbers. Het mecenaatsonderzoek kan, met andere
woorden, wel eens doen vergeten dat ook in de Middeleeuwen veel teksten
met opzet ‘multifunctioneel’ waren. 25 Een te sterke focus op een
van de functies werkt dan uiteraard vertekenend.
Maar het lastigste aan mecenaatsonderzoek blijft de prangende on-
165