De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan ii en jan iii ( 1294-1355)
Baard – verloren gegaan. Zijn er elders nog sporen van te vinden?
Dat er over hertog Godfried i mooie verhalen de ronde deden,
blijkt onder meer uit het werk van de vijftiende-eeuwse Brabantse geschiedschrijvers
Petrus de Thimo en Hennen van Merchtenen. Onafhankelijk
van elkaar – de een in het Latijn, de ander in het Nederlands
– maakten de chroniqueurs gebruik van een oudere tekst, een
romantisch avontuur waarin de jonge Godfried met de Baard de
hoofdrol speelt. Onlangs werd aannemelijk gemaakt dat het gaat om
een veertiende-eeuwse Nederlandstalige roman waarvan enkele fragmentjes
bewaard zijn gebleven, fragmentjes die aanvankelijk tot de
kruisvaartliteratuur waren gerekend. 41 Hoewel van deze roman, getiteld
Godevaert metten baerde, op het eerste gezicht maar tachtig verzen
zijn overgeleverd, kan men via het werk van Petrus de Thimo en Hennen
van Merchtenen toch al een vrij goed beeld krijgen van de inhoud
van het verhaal. Zo moet in de roman hebben gestaan hoe Godfried
aan zijn bijnaam kwam en hoe hij zich aan het hof van de Duitse keizer
manifesteerde als belangrijk vorst. Er moet ook iets in hebben gestaan
over het conflict dat Godfried uitvocht met de graaf van Bacherach,
en bovendien schijnt de auteur te hebben verteld over de
avonturen die Godfried beleefde tijdens een kruistocht. Het verhaal
eindigde kennelijk met het huwelijk van Godfried met Sofia, dochter
van de Duitse keizer. 42
Aan de inhoud van de roman Godevaert metten baerde zoals die hierboven
is geschetst, kan ongetwijfeld ook een afstammingsgeschiedenis
van Noach tot Godfried met de Baard worden toegevoegd. Het ligt
immers voor de hand dat ook de ruim duizend verzen die in het
Antwerpse handschrift aan de Brabantsche yeesten voorafgaan, aanvankelijk
deel uitmaakten van Godevaert metten baerde. Afgaande op
de proloog moeten die duizend verzen immers worden beschouwd als
een opmaat voor een uitvoerig verhaal over hertog Godfried met de
Baard. 43 Maar daaruit volgt dan ook dat de roman Godevaert metten
baerde werd opgedragen aan hertog Jan iii van Brabant, in de eerste
jaren van diens regering.
Dat de roman Godevaert metten baerde werd opgedragen aan Jan iii,
hoeft niet noodzakelijkerwijs te betekenen dat de jonge hertog ook opdracht
gaf voor het schrijven van de roman. Er is zelfs reden te veronderstellen
dat de roman aanvankelijk voor een heel ander publiek was
bedoeld. De belangrijkste aanwijzing daarvoor is te vinden in weer een
ander handschrift van de Brabantsche yeesten, de codex die Hendrik
van den Damme in 1444 schreef in opdracht van het Brusselse stadsbestuur.
In dat handschrift zijn in het relaas van Boendale twee passages
ingevoegd die handelen over hertog Godfried met de Baard. Dat een
van deze interpolaties betrekking heeft op de herkomst van Godfrieds
109