De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

het literaire leven in de twaalfde eeuw
het hertogelijk geslacht. Van het uiteindelijke resultaat zijn verschillende
versies bewaard gebleven met veelzeggende titels als Genealogia illustrissimorum
ducum Lotharingie et Brabantie, prosapia scilicet Karoli
Magni (‘Genealogie van de illustere hertogen van Lotharingen en Brabant
die met zekerheid voortkomen uit Karel de Grote’). 17 In de marge
van deze omvangrijke dertiende-eeuwse prozagenealogie is in sommige
handschriften echter ook een genealogie in verzen overgeleverd,
de Genealogia principum Brabantie (‘Genealogie van de vorsten van
Brabant’). 18 In het onderzoek heeft men nooit goed raad geweten met
deze korte genealogie. Het is een zeer beknopte tekst waarin de rechtstreekse
voorouders van de hertogen één voor één worden opgesomd
met telkens een korte typering in metrische verzen. Omdat deze verzen
in de handschriften steeds zijn overgeleverd tezamen met de prozagenealogie
van omstreeks 1270, heeft men altijd klakkeloos aangenomen
dat de Genealogia principum Brabantie pas laat in de dertiende eeuw
totstandkwam als een dichterlijke aanvulling op de prozatekst. 19
Hoewel de datering van de korte Genealogia principum Brabantie in
de dertiende eeuw algemeen aanvaard wordt, bestaat er wel degelijk
een overtuigende aanwijzing dat de tekst ouder moet zijn. In de meeste
handschriften eindigt de geslachtslijst namelijk niet bij hertog Jan i,
maar bij hertog Godfried i met de Baard. 20 En de enkele keer dat de
genealogie toch wordt voortgezet, valt in het gedeelte over Godfried
met de Baard een duidelijke breuk te constateren. 21 Hieruit kan worden
afgeleid dat de oudste versie van de Genealogia principum Brabantie
tegen het midden van de twaalfde eeuw – kort na de dood van
Godfried i in 1139 – werd geschreven. 22 Dat de tekst vermoedelijk in
Affligem werd opgesteld, zal hieronder nader worden beargumenteerd.
Maar eerst zal de opzet van de Genealogia principum Brabantie moeten
worden besproken. Als vermoedelijk beginpunt van de latere Brabantse
dynastieke historiografie verdient de tekst immers meer aandacht
dan ze tot op heden heeft gekregen.
Bekijken we de Genealogia principum Brabantie in omgekeerde richting
– steeds verder teruggaand in de tijd – dan blijkt allereerst dat hertog
Godfried met de Baard wordt voorgesteld als afstammeling in
mannelijke lijn van Gerberga, dochter van hertog Karel van Neder-
Lotharingen. Voor dit gedeelte van de genealogische constructie kon
de auteur aansluiten bij een geslachtslijst die aan het einde van de elfde
eeuw was opgesteld in de omgeving van Godfried van Bouillon en die
in de eeuw daarna een grote verspreiding kende. 23 In die elfde-eeuwse
genealogie was ook Godfried van Bouillon voorgesteld als afstammeling
van Gerberga:
19