De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
bereikt. Mocht dat niet het geval zijn, dan kan de verleidingspoging
beter meteen worden gestaakt, want liefdesleed leidt tot niets. Als men
zich bij de partnerkeuze laat leiden door de natuurlijke aantrekkingskracht
tussen man en vrouw, hoeft men echter niets te vrezen. De natuur
zal immers haar werk wel doen. 36
In de Brabantse Puissance d’amour wordt een zeer pragmatische liefdesopvatting
uiteengezet. Daardoor gaat men onvermijdelijk ook anders
aankijken tegen de negen liederen die op naam van hertog Jan
zijn overgeleverd in de Duitstalige Manesse-codex. Hoe oprecht is de
hertog als hij zingt over de smart die hij voelt, sinds hij door de liefde
werd bevangen? Hoe serieus zijn de steeds terugkerende beloften dat
hij zijn dame voor altijd wil blijven dienen? Alleen het lied Eins meien
morgens fruo (‘Een vroege ochtend in mei’) klinkt zonder meer overtuigend.
Net als in de Puissance d’amour komt de hertog in dit lied immers
naar voren als een ongeduldige minnaar die snel resultaat wil
zien. De dichter vertelt hoe hij op een ochtend in mei oog in oog kwam
te staan met drie zingende jonkvrouwen: harba lori fa! Aangenaam verrast
door hun zoetgevooisde klanken, omhelsde hij meteen het allermooiste
meisje. Maar toen hij haar op de mond wilde kussen, stribbelde
ze tegen: lat stan, lat stan, lat stan (‘hou op, hou op, hou op’). 37
Wie in de lyriek van hertog Jan op zoek gaat naar authentieke gevoelens
en gebeurtenissen, begeeft zich natuurlijk op glad ijs. De liederen
zijn geconstrueerd met bouwstenen die door de literaire traditie
werden aangereikt. Eins meien morgens fruo blijkt bij nadere beschouwing
geen spontane weergave van een amoureuze ontmoeting, maar
een traditionele uitwerking van een thema dat ook in de pastourelles
van de Noord-Franse trouvères dikwijls naar voren komt. 38 De overige
liederen van de hertog laten zich moeiteloos inpassen in de traditie van
de hoofse minnelyriek waarbij vooral de overeenkomsten met de
Hoogduitse Minnesang treffend zijn. 39 In de vormgeving van de liedjes
blijkt de hertog dan weer sterk te zijn beïnvloed door de zogenaamde
lyrique à forme fixe, een trend die men vanaf de tweede helft van de dertiende
eeuw in het Franse taalgebied ziet opkomen. Meer en meer ging
men zich bij het dichten van een lied conformeren aan vaste vormvoorschriften.
Het refrein – dat door een feestvierend gezelschap kon
worden meegezongen – werd steeds belangrijker. Het was niet langer
de inhoud, maar de vorm die centraal stond. Vergeleken met de lyriek
van Hendrik iii, vertegenwoordigen de lichtvoetige liedjes van Jan i
dan ook een nieuwe generatie in de geschiedenis van de lyriek. 40
Verrassend genoeg zijn de liedjes van hertog Jan niet in het Frans
gedicht. 41 Sinds het midden van de dertiende eeuw – en wellicht al eerder
– vervulde het Frans een belangrijke rol in het Brabantse hofleven,
zoals blijkt uit teksten als Sone de Nansay of de Puissance d’amour.
84