De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan i ( 1267-1294)
te, esprouvee especiaus amie aussi, qui mout doucement et de cuer
m’en a mout de fois priiet que jou d’amors li desisse aucune cosse:
c’est a men propre signor, duc de Brebant, et a ma dame, sa feme. 24
(Nu moet mijn boek beginnen met het betreden van de materie die
ik uiteenzet voor een bijzondere heer die ik hartelijk bemin en die
met zijn hoofse verlangen voor mij een vriend en kameraad is, en
voor een volmaakte dame die eveneens een bijzondere vriendin is
gebleken en die mij dikwijls op zeer beminnelijke en hartelijke toon
heeft verzocht dat ik haar over de liefde alles zou vertellen. Het is
voor mijn eigen heer, de hertog van Brabant, en voor mijn dame,
zijn vrouw.)
De auteur schreef in dienst van een Brabantse hertog en hertogin.
Maar hun namen noemt hij niet en bovendien is de Brabantse Puissance
d’amour niet gedateerd. De plaats die dit liefdestraktaat inneemt
binnen het genre en vooral de ontlening aan andere werken, wijst op
een ontstaan in de tweede helft van de dertiende eeuw. De regeerperiode
van Hendrik iii lijkt daarbij nog iets te vroeg. Het meest waarschijnlijk
is dat de tekst werd geschreven voor hertog Jan i en diens
echtgenote Margareta van Vlaanderen, ergens in de elf jaar dat hun
huwelijk heeft geduurd: tussen augustus 1273 en 3 juli 1285, de sterfdag
van Margareta. 25
Om didactische redenen – pour mieus entendre 26 – heeft de auteur
van de Brabantse Puissance d’amour zijn tekst in de vorm van een dialoog
gegoten. De hertog en hertogin mogen hem alles vragen wat ze
willen en hij, li maistres, zal hen zo goed mogelijk van repliek dienen.
Het is in dit fictieve kader dat de hertog, mede namens de hertogin, de
eerste vraag stelt: wat is liefde eigenlijk? Uit de vragen en antwoorden
wordt al snel duidelijk hoe de meester denkt over de rolverdeling in het
minnespel. Voor de vrouw is het simpel. Op subtiele wijze mag ze een
man verleiden, maar onder geen beding mag ze toegeven aan diens ultieme
verlangens. 27 De meeste vragen van de hertog gaan dan ook over
de manier waarop een minnaar toch zijn zin kan krijgen.
Uit de antwoorden van de meester blijkt dat het versieren van een
vrouw geen gemakkelijke opgave is. Op een gunstig gekozen moment
moet de minnaar zijn verleidingspoging beginnen met de blik. De begroeting
van de dame dient gepaard te gaan met een vrolijk gezicht om
vervolgens te gaan lonken. Strak aanstaren moet worden afgewisseld
met het dromerig afdwalen van de ogen, want het is op die manier dat
men zijn verliefdheid toont. Zodra het contact tot stand is gebracht,
dient de minnaar zich te schikken naar de wensen van de dame. Of ze
nu wil converseren, wil zingen of zomaar wat wil dollen, steeds moet
81