De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
de proloog zegt dat hij zijn tekst heeft geschreven om de toekomstige
hertogin van Brabant in staat te stellen Nederlands te leren, dan mag
dat zonder twijfel worden opgevat als een politiek statement. Het
toont in de eerste plaats de bereidheid van de kant van hertog Jan ‘de
taalbarrière tussen hof en volk te slechten.’ 79 Het kan geen toeval zijn
dat hertog Jan rond de verschijningsdatum van de Slag bij Woeringen
begon met het uitvaardigen van Nederlandstalige oorkonden. De primeur
was voor de Brusselse vlees- en visverkopers wier rechten op 31
mei 1289 in het Nederlands werden vastgelegd. En nadat de Brusselaars
inderdaad waren ingegaan op de bede van hertog Jan, kregen zij
in 1291 als dank een in het Nederlands opgestelde privilegebrief. 80 Net
als de Slag bij Woeringen tonen deze oorkonden dat het Nederlands
omstreeks 1290 sterk naar voren kwam in het maatschappelijke leven
in Brabant. Dat in dit emancipatieproces het initiatief werd genomen
door de hertog – als onderdeel van een veelomvattende unificatiepolitiek
– kan nochtans worden betwijfeld. 81 Vermoedelijk waren het vooral
de burgerij en de lagere adel die aandrongen op een sterkere positie
van het Nederlands. De penibele financiële situatie van hertog Jan
maakte dat het hof omstreeks 1290 haar onderdanen op dit punt tegemoet
moest komen.
De Slag bij Woeringen toont aan dat het Nederlands aan het eind
van de dertiende eeuw in het hertogdom in opkomst was als literaire
taal. Op verrassende wijze biedt de tekst van Heelu bovendien inzicht
in de literatuur die in de voorgaande periode – ook buiten het Brabantse
hof om – in het hertogdom moet hebben gefunctioneerd. Heelu
zocht de inspiratie voor zijn geschiedverhaal niet alleen in de realiteit,
maar blijkbaar ook in de Nederlandstalige ridderepiek. In de Slag bij
Woeringen zijn tal van passages aan te wijzen die sterk overeenkomen
met elementen uit epische teksten, zoals de retorische toespraken van
de legeraanvoerders of het feestmaal ter afsluiting van het avontuur. 82
Veelvuldig verwijst Heelu naar teksten over Hector, Alexander, Karel
de Grote of koning Artur. Op die manier probeert hij zijn eigen verhaal
reliëf te geven:
Van Luthsenborch des edelen graven
Ors was soe sere ghequelt,
Dat hem waren ute die derme ghevelt,
Alsoe dat niet en mochte ghenesen;
Nochtan waer sijn here woude wesen
Daer keeret met hem, in die porsse,
Dat selden es ghesien van orsse,
Het scheen wel Baiaert ghenoot. 83
94