De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

literair mecenaat in de middeleeuwen
nastie beter te leren kennen, wellicht om daar ook politiek zijn voordeel
mee te doen. Ook de anonieme Puissance d’amour heeft haar ontstaan
kennelijk te danken aan hunker naar kennis, in dit geval op het
gebied van de amoureuze omgangsvormen. In de proloog wordt expliciet
vermeld dat de hertogin bij de auteur – die zichzelf veelzeggend
aanduidt als li maistres – dikwijls had aangedrongen op meer uitleg
over de liefde en kennelijk bestond dat verlangen ook bij de hertog.
Een mecenas kon ook wensen dat anderen iets op zouden steken
van de teksten die onder zijn of haar patronaat tot stand kwamen. Zo
lijken bepaalde ridderromans als ‘spiegel van ridderschap’ te zijn ingezet
bij de opvoeding van jonge edellieden. Aan het Hollandse hof valt
daarbij te denken aan verschillende werken in het oeuvre van Jacob
van Maerlant zoals Alexanders geesten ten behoeve van graaf Floris v
en de Historie van den grale voor de jonge heer van Voorne. 7 Aan het
Brabantse hof verklaart een dergelijke achtergrond wellicht het ontstaan
van de Trojeroman van Segher Diengotgaf hoewel die hypothese
hier niet kon worden bewezen. Ook de veronderstelling dat Van den bere
Wisselau zou zijn geschreven voor de jonge hertog Godfried iii kon
niet hard worden gemaakt. Een sterker voorbeeld is Sone de Nansay, de
avontuurlijke ridderroman die op het lijf van de latere hertog Jan i
werd geschreven. De mecenas was hoogstwaarschijnlijk de weduwe
van hertog Hendrik iii, Aleide van Bourgondië, die in hoge mate begaan
was met de opvoeding van haar kinderen.
Soms zullen ook overwegingen van devotionele aard hebben meegespeeld
bij de beslissing om zich actief met het literaire leven in te laten.
Van oudsher behoorde het tot de taken van de adel om kerken en
kloosters te ondersteunen. De schenkingen die hertog Hendrik iii en
diens echtgenote Aleide hebben gedaan aan de dominicanen kunnen in
dat licht worden beschouwd. Of ze daarmee ook de letterkundige activiteit
van iemand als Thomas van Cantimpré wilden stimuleren, kan
niet worden achterhaald. Vergelijkbare overwegingen kunnen worden
gemaakt ten aanzien van de abdij van Affligem en de historiografische
activiteit ter plaatse, of ten aanzien van Groenendaal en de mystiek
van Ruusbroec. Dat devotionele gevoelens ook de secundaire receptie
van religieuze teksten konden stimuleren, tonen de handschriften die
hertogin Johanna liet samenstellen. Net als bij de teksten met een didactisch
doel, lijkt ook op het devotionele vlak de inbreng van de hertoginnen
opmerkelijk.
Maar hoeveel aanvullende redenen ook gegeven worden voor het
optreden van een mecenas, primair lijkt toch de oprechte belangstelling
voor literaire producten. Het is opvallend dat maar liefst drie van
de hertogen die in dit boek een hoofdrol spelen – Hendrik iii, Jan i en
Wenceslas – zelf lyriek hebben geschreven. Dat wijst op een sterke
159