De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan ii en jan iii ( 1294-1355)
die de toon aangaf. Voordat hij zich in 1343 terugtrok in het Zoniënwoud,
schreef Jan van Ruusbroec in Brussel Dat rijcke der ghelieven,
Die geestelike brulocht en Vanden blinkenden steen. Het zijn mystieke
traktaten die de kapelaan van Sint-Goedele kennelijk schreef voor een
groep geestverwanten die voornamelijk moeten hebben behoord tot
het milieu van het Brusselse patriciaat. 93 Tot dat milieu behoorde ook
Heilwijch Blommaert – of Bloemardinne – dochter van de vroegere
Brusselse schepen Willem Blommaert. In 1305 had zij zich – ongeveer
dertig jaar oud en ongehuwd – gevestigd in een begijnenwoning in de
schaduw van Sint-Goedele. Uit archiefstukken blijkt dat zij er verschillende
vrouwen om zich heen verzamelde, die er net als zij een religieuze
levensstijl op na hielden. Hoewel aan het begin van de vijftiende
eeuw de beeldvorming rond Bloemardinne ernstig werd vertroebeld
toen zij postuum met ketterij in verband werd gebracht, is er goede reden
om haar te identificeren met Hadewijch, de schrijfster van de befaamde
Strofische gedichten, Brieven en Visioenen. 94 De belangstelling
voor mystiek bleef overigens niet beperkt tot de stadselite. Ook aan
het hof lijkt men niet ongevoelig te zijn geweest voor de religieuze opleving
in Brussel, zoals men zou kunnen afleiden uit het feit dat hertog
Jan iii in 1343 aan Ruusbroec en diens geestverwanten toestemming
verleende zich in Groenendaal in het Zoniënwoud te vestigen. 95 En
toen Bloemardinne op 23 augustus 1335 overleed, zou haar zilveren zetel
aan hertogin Maria van Evreux zijn nagelaten bij wijze van reliek. 96
Het lijdt geen twijfel dat men aan het hertogelijk hof van Jan iii
kennis heeft genomen van veel van de literatuur die in deze periode in
Brabant tot stand kwam. Maar niets bewijst dat het ontstaan van die
literatuur daadwerkelijk afhankelijk is geweest van het mecenaat van
de hertog, zelfs niet wanneer het gaat om teksten die aan de hertog
werden opgedragen. Edellieden buiten het hof – zoals Maria van Berlaar
of Floris Berthout – konden op eigen houtje auteurs patroneren
en ook voor een patriciër als Willem Bornecolve was dat kennelijk niet
te hoog gegrepen.
De grootste verandering in het literaire leven werd wellicht gerealiseerd
door het feit dat meer en meer auteurs onafhankelijk werden van
een mecenas, doordat ze zelf over genoeg inkomen gingen beschikken
om een literair werk tot stand te brengen. Dat lijkt op te gaan voor hoge
stedelijke ambtenaren als Jan van Boendale en Jan Caligator, maar
wellicht ook voor kapelaans en pastoors in de stad en op het platteland.
Dat Heinric van Brussel, de Brabantse vertaler van de omvangrijke
Roman de la Rose, niets zegt over een opdrachtgever of mecenas,
maar wel vermeldt dat hij werkzaam is als prochiaen te Cortbeke, als
pastoor in een dorpje bij Leuven, kan in die richting wijzen. 97
De vrijheid van de Nederlandstalige auteurs werd overigens ook be-
121