De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

literair mecenaat in de middeleeuwen
ele elite is ook dat vanaf de twaalfde eeuw als gevolg van de voortschrijdende
verschriftelijking het aantal beschikbare jobs snel toenam.
Niet alleen aan het hof van de vorst, maar ook bij de lagere adel en in
de stad waren klerken nodig voor allerlei taken waarbij een gedegen
kennis van het schrift een voorwaarde was.
Maar waarom richtten veel middeleeuwse auteurs zich dan toch tot
de wereldlijke elite, met name tot de vorst? Uiteenlopende redenen zijn
daarvoor aan te wijzen. Aan het hof waren natuurlijk heel wat lucratieve
baantjes te vergeven – niet alleen in de zielzorg, maar ook op het
gebied van bestuur en organisatie. Wie carrière wilde maken kon er belang
bij hebben zich bij de vorst in de kijker te werken, zoals de dichter
van de Vierde Martijn maar al te goed besefte. Ook zal klinkende munt
vaak een motief zijn geweest. Iemand als Froissart, die als pastoor van
Estinnes-au-Mont over een vast inkomen beschikte, mikte met zijn
Prison amoureuse wel degelijk op een flinke financiële vergoeding, al
zal hij daarnaast ook andere motieven hebben gehad. Materiële ondersteuning
door een vorst kon bovendien noodzakelijk zijn om grootsere
projecten mogelijk maken, zo wordt althans gesuggereerd door Hennen
van Merchtenen die na zijn Cornicke van Brabant een meer uitvoerige
tekst wil schrijven als een vermogend heer mij dan betalen woude
inc, cost ende papier. Werken van zeer grote omvang – zoals bijvoorbeeld
de Roman der Lorreinen met honderdvijftigduizend verzen – lijken
zonder de steun van een mecenas inderdaad moeilijk voorstelbaar.
Ook politiek of religieus engagement kon voor een auteur reden zijn
om zijn teksten (tevens) tot de bestuurselite te richten. 10 Een mooi
voorbeeld daarvan vormt Jan van Boendale die teksten heeft opgedragen
aan het echtpaar van Leefdaal en aan hertog Jan iii van Brabant.
Zonder uit te willen sluiten dat Boendale daarmee ook een financiële
beloning beoogde, lijkt zijn belangrijkste motivatie toch te zijn aan deze
machtige edellieden, en zelfs aan hun kinderen, iets over te brengen
van het gedachtegoed dat hij zich als schepenklerk van Antwerpen had
eigengemaakt en daar ook uitdroeg. Ook Boendales ambtgenoot, Jan
Caligator uit Leuven, richtte zich vermoedelijk vanuit politieke bekommernis
tot de hertog met zijn Speculum morale. Opmerkelijk is ook
het Ridderboec waarin de auteur alle zeilen bijzet om zijn adellijke lieve
vriend in te palmen voor een religieuze levensstijl, wat overigens niet
wil zeggen dat hij een eventuele financiële vergoeding ten behoeve van
de Groenendaalse kloostergemeenschap daarom versmaad zou hebben.
11
De aantrekkingskracht die het hof uitoefende op auteurs werd niet
alleen bepaald door geld en macht. Ook het daar aanwezige literaire
klimaat speelde ongetwijfeld een belangrijke rol. Vergelijkbaar met de
Amsterdamse grachtengordel nu, vormde het hof in de Middeleeuwen
161