De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

het literaire leven in de twaalfde eeuw
Duitstalig publiek door nauwelijks rijmwoorden te gebruiken die in
een van beide talen een onzuiver rijm zouden veroorzaken. In de epiloog
van de Eneasroman vertelt Veldeke trouwens dat hij op een zeker
moment de nog niet geheel voltooide vertaling had laten lezen aan de
gravin van Kleef, een klein graafschap aan de Nederrijn. Maar tot grote
spijt van de dichter werd het handschrift in Kleef gestolen en naar
Thuringen verzonden, diep in het Duitse Rijk. Pas negen jaar later,
toen Veldeke zelf in Thuringen op bezoek was, kreeg hij zijn onvoltooide
meesterwerk weer in handen. Op verzoek van Herman, de broer
en latere opvolger van landgraaf Lodewijk iii van Thuringen, werd de
roman omstreeks 1185 alsnog afgerond. Deze achtergrond lijkt te verklaren
waarom de Eneasroman alleen in het Duitse taalgebied is overgeleverd.
Anderzijds moet worden vastgesteld dat ook de lyriek uitsluitend
in Duitse handschriften bewaard is gebleven, terwijl hierin het
dialect van Veldekes geboortestreek toch zeer geprononceerd aanwezig
is. Maar hoe dat ook zij, het succes dat Veldeke in het Duitse taalgebied
oogstte was overweldigend. Belangrijke Duitse auteurs uit de volgende
generatie – Wolfram von Eschenbach, Gottfried von Strassburg
en Rudolf von Ems – roemen Veldeke als de grondlegger van de hoofse
literatuur. Ze betreuren dat de meester te vroeg is overleden: owe daz
so fruo erstarp von Veldeke der wise man. 54
Het succes van Veldeke is niet de enige aanwijzing dat de volkstalige
literatuur in de streek rond Maas en Nederrijn een bloeiperiode beleefde
in de decennia rond 1200. Er zijn uit deze regio immers ook
vroege fragmenten bewaard gebleven van vertalingen van Franse teksten
als de Floire et Blanchefleur, de Tristan en de Aiol et Mirabel. Bovendien
moeten in deze overgangszone van het Nederlandse naar het
Duitse taalgebied ook enkele Karelromans tot stand zijn gekomen, de
Karl und Galie en de Morant und Galie. 55 Maar voor welk publiek werd
deze literatuur geschreven? In de eerste plaats heeft men uiteraard gedacht
aan de hoge adel uit de regio rond Maas en Nederrijn. De Floyris,
de Tristan en de zogenaamde Limburgse Aiol kunnen alledrie aan
het hof van de graven van Gelre tot stand zijn gekomen, al is dat een
hypothese die voornamelijk berust op de taalkenmerken van de overgeleverde
fragmenten. 56 Meer concrete aanwijzingen zijn eigenlijk alleen
te vinden in het werk van Veldeke. De lovende woorden aan het
adres van de gravinnen van Loon en Kleef lijken aan te tonen dat de
lokale adel inderdaad het ontstaan van volkstalige literatuur heeft bevorderd.
Toch is enige nuancering hier op zijn plaats. Agnes van
Loon, de opdrachtgeefster achter de Servaaslegende, was de weduwe
van graaf Lodewijk i van Loon († 1171), maar zelf was ze afkomstig
uit de Elzas. 57 En de vrouw die in de epiloog van de Eneasroman zo
eervol ter sprake wordt gebracht vanwege haar literaire belangstelling
31