De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan ii en jan iii ( 1294-1355)
pathie van de dichter ligt immers niet bij de hertogen van Brabant,
maar veeleer bij de heren van Grimbergen. Vooral in het Grimbergse
kamp worden vele ridders met naam en toenaam genoemd. Op grond
daarvan kan een eventuele mecenas beter worden gezocht onder de afstammelingen
van de heren van Grimbergen. 58 Een goede kandidaat is
Floris Berthout, heer van Mechelen. 59 Daarmee naderen we overigens
tot dicht bij het Brabantse hof. Floris Berthout was na het overlijden
van hertog Jan ii in 1312 immers aangesteld als voogd van de jonge
Jan iii, samen met de graaf van Gulik. In die hoedanigheid heeft Floris
vermoedelijk al in een vroeg stadium kennisgenomen van de roman
Godevaert metten baerde. Maar de aanleiding voor het ontstaan van de
Grimbergse oorlog was wellicht de politieke omwenteling die plaatsgreep
in de zomer van 1314. Sedert het aantreden van hertog Jan iii
hadden de Brabantse kooplieden in het buitenland veel last ondervonden
door de torenhoge schulden die de hertogen in de loop der jaren
hadden opgebouwd. De steden waren wel bereid de schulden te saneren,
maar stelden weinig vertrouwen in het financiële beleid van de
graaf van Gulik en Floris Berthout. Met de steun van de schoonvader
van Jan iii – de Franse graaf Lodewijk van Evreux – deden ze daarom
in de zomer van 1314 een greep naar de macht. De twee adellijke voogden
werden opzij gezet en vervangen door een regentenraad waarin de
grote steden het voor het zeggen hadden. 60 Het is goed denkbaar dat
de Grimbergse oorlog werd geschreven om het aangetaste eergevoel van
Floris Berthout te herstellen.
Dat Floris Berthout na zijn periode als voogd nog betrokken is geweest
bij het Nederlandstalige literaire leven in Brabant, zou men ook
kunnen afleiden uit de literaire handschriften die hij kennelijk in zijn
bezit heeft gehad. Het betreft twee geïllustreerde handschriften van de
Rijmbijbel en Der naturen bloeme van Jacob van Maerlant en het reeds
genoemde verzamelhandschrift met Die Rose, Cassamus en De frenesie.
Vooralsnog is het onduidelijk of Floris Berthout deze handschriften
van iemand had overgenomen of dat hij zelf opdracht had gegeven
voor het kopiëren. Na zijn overlijden in 1331 kwamen de drie handschriften
terecht in de Sint-Bernardsabdij in Hemiksem bij Antwerpen,
een klooster waarmee Floris Berthout altijd nauwe banden had onderhouden
en waar hij ook werd begraven. 61
Het voorbeeld van Floris Berthout doet vermoeden dat Brabantse
edellieden in de eerste helft van de veertiende eeuw – ook onafhankelijk
van het hertogelijk hof – het ontstaan van Nederlandstalige literatuur
hebben bevorderd. Dat kan overigens ook uit het werk van Lodewijk
van Velthem worden afgeleid. Deze dichter had misschien contacten
met de Brabantse hertogen, maar het eerste deel van zijn voortzetting
van de Spiegel historiael – het deel waarvoor hij zich nog kon baseren
113