De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
drang om actief te participeren in het literaire leven, om literatuur een
volwaardige plaats te geven in de hofcultuur. Om dat te bereiken was
een mecenas evenwel afhankelijk van literair talent, van dichters en
schrijvers die bereid moesten zijn om hun kunsten met de vorst en de
hofgemeenschap te delen. Daarbij moet overigens worden opgemerkt
dat het lang niet altijd nodig was dat zo’n auteur zich dan ook daadwerkelijk
aan het hof kwam vestigen. De contacten tussen Jean Froissart
en hertog Wenceslas concentreerden zich in hooguit enkele weken
per jaar waarbij de schrijver dan zijn intrek nam in een herberg in de
nabijheid van het hof. Vergelijkbaar is de situatie van Lodewijk van
Velthem die zijn voortzetting van de Spiegel historiael gewoon thuis in
de pastorie van Veltem vervaardigde en daarna bij Maria van Berlaar
kwam afleveren.
Nu we iets meer zicht hebben op de belangen van een mecenas, is
het ook belangrijk na te gaan wat de motieven waren van een auteur
die een mecenaatsrelatie aanging. Wat had hij daar eigenlijk bij te winnen?
Deze vraag is in het mecenaatsonderzoek te weinig gesteld. Dikwijls
wordt gesuggereerd dat de auteur geen andere keuze had, dat hij
wel gedwongen was zich over te leveren aan de wereld van de macht en
het geld. 8 Natuurlijk, voordat een middeleeuwse schrijver aan het werk
kon, moest er aan enkele belangrijke randvoorwaarden zijn voldaan.
Zo moest hij een betrekking hebben die niet alleen genoeg brood op de
plank bracht, maar waarbij ook genoeg vrije tijd overschoot om zich
aan het schrijven te wijden. Bovendien moest een auteur – vooral als
hij zich met langere teksten bezighield – het benodigde perkament kunnen
betalen, niet alleen voor zijn eigen teksten maar dikwijls ook voor
het kopiëren van bronteksten. 9 Voor schrijvers die een religieuze opleiding
hadden genoten – en dat hadden de meeste – lag naast een ambtelijke
job vooral een betrekking als wereldlijk geestelijke voor de
hand. Om zo’n positie te bemachtigen was enige protectie onontbeerlijk.
Voor een baan als kapelaan, pastoor of kanunnik moest je immers
worden voorgedragen door degene die het patronaatsrecht bezat.
Naast de hogere geestelijkheid waren dat vaak mensen van adel. Zodra
men echter zo’n positie had verworven – en dat zal in veel gevallen
zijn geweest nog voordat men zich als letterkundige had kunnen onderscheiden
– bezat men een relatieve onafhankelijkheid want een eenmaal
verworven beneficie raakte je niet zomaar kwijt. Wie zich als wereldlijk
geestelijke aan het schrijven wilde zetten, hoefde dus niet noodzakelijk
een mecenas te zoeken, zoals het voorbeeld van Jan van Ruusbroec
duidelijk maakt. Als kapelaan van Sint-Goedele – en wellicht met een
beetje steun van familie en vrienden – schreef hij te Brussel zijn eerste
mystieke traktaten en daarbij ging het meteen om teksten van lange
adem. Belangrijk voor de relatieve onafhankelijkheid van de intellectu-
160