De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

hendrik iii en zijn weduwe ( 1248-1267)
worden rechtgezet. En dat terwijl alle joden en Cahorsijnen – als geldschieters
nochtans onmisbaar – volgens het testament uit Brabant zouden
moeten worden verdreven als ze hun woekerpraktijken niet wilden
opgeven. 34 Hertogin Aleide zat met deze bepalingen omhoog, maar ze
lichtvoetig terzijde schuiven was niet mogelijk. Vermoedelijk op aanraden
van de dominicanen uit Leuven – twee van hen waren benoemd
tot executeur van Hendriks testament – legde Aleide het probleem
voor aan niemand minder dan Thomas van Aquino, de befaamde dominicaanse
theoloog en filosoof die op dat moment in Italië doceerde.
Het antwoord van de doctor angelicus is overgeleverd in talrijke handschriften
en staat bekend als de Epistola ad ducissam Brabantiae of De
regimine judaeorum. De vragen van Aleide zijn niet overgeleverd, maar
laten zich grotendeels reconstrueren uit de brief die Thomas omstreeks
1263 aan haar richtte. 35
Aleide had Thomas van Aquino gevraagd of ze belasting mocht eisen
van joden en Cahorsijnen die van woeker leven, of ze hen geldboetes
kon opleggen en of ze vrijwillige giften van hen mocht aanvaarden.
Thomas antwoordt hierop dat dit allemaal is toegestaan mits het geld
wordt gebruikt voor het schadeloosstellen van mensen die hebben geleden
onder de afpersing. Indien de rechthebbenden niet worden gevonden,
of wanneer er na terugbetaling nog iets overblijft, zal aan het geld
een religieuze bestemming moeten worden gegeven of zal het moeten
worden aangewend voor het algemeen nut. Hij voegt hier nog aan toe
dat joden inderdaad verplicht moeten worden een herkenningsteken te
dragen, waarbij hij uitdrukkelijk verwijst naar het overeenkomstige besluit
van het Concilie van Lateranen in 1215. In zijn epistel aan de
Brabantse hertogin geeft Thomas verder antwoord op de vraag of een
openbaar ambt mag worden verkocht. In principe zou dat geen probleem
zijn, tenminste als de kandidaat over de capaciteiten beschikt
die voor het ambt vereist zijn. Op die wijze ontneemt men echter wel
aan arme mensen de mogelijkheid een openbaar ambt te vervullen. Als
de vorstin dan toch geld wil verkrijgen kan zij beter giften accepteren
van ambtenaren die reeds zijn aangesteld. Op de vraag van de hertogin
of zij gerechtigd is belasting te heffen van haar onderdanen, antwoordt
Thomas dat dit wel mag mits het geld niet wordt aangewend voor een
weelderig hofleven. Geld dat ambtenaren ten onrechte hebben geïnd
moet worden terugbetaald; desnoods kan het ook worden benut voor
goede werken of werken van algemeen belang. 36
De contacten tussen Aleide en Thomas van Aquino kunnen worden
verklaard vanuit de goede verstandhouding tussen het Brabantse hof
en de dominicanen van Leuven. De predikheren verbleven al in de residentiestad
sedert 1233, het jaar waarin hertog Hendrik i hen een onderkomen
had aangeboden in de bijgebouwen van zijn kasteel op
67