De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

de stem van de meester
schrikwekkend voorbeeld van de rondreizende woordkunstenaar die
zijn zwervende bestaan met de dood bekoopt. 57 Helaas is er op naam
van deze onfortuinlijke dichter geen enkele dichtregel bewaard gebleven.
We weten zelfs niet in welke taal hij zijn sproken voordroeg. Ivoix
lag in het Franstalige deel van het hertogdom Luxemburg, maar het is
aannemelijker dat in een Nederlandstalig gedicht een dichter wordt
herdacht die zelf ook Nederlands sprak.
Na 1386 lijkt het echt stil te worden aan het hof. In de rekeningen
worden geen dichters meer vermeld met uitzondering van twee voormalige
sprooksprekers die in 1405 om Gode (‘uit liefdadigheid’) een
aalmoes krijgen van de dan al bijna 83-jarige hertogin. Een van hen is
meester Pieter van Breda, een dichter die ooit een ererede maakte over
Johanna’s eerste echtgenoot, graaf Willem iv van Holland en Henegouwen
(† 1345). 58 Wel is in de rekeningen nog even sprake van toneel.
Op 22 mei 1392 liet Johanna een beloning geven aan enkele Walschen
gesellen die een spel van Walschen sprueken speelden. 59 En in februari
1401 werd voor de oude hertogin een spel opgevoerd door een zekere
Johan Onkele uit Douai. 60 Over de inhoud van beide spelen weten we
niets, maar de gegevens tonen wel aan dat het vertrek van Froissart
niet betekende dat ook het Frans geheel uit het hofleven verdween.
Toch sprak hertogin Johanna vermoedelijk beter Nederlands dan
Frans. Dat laatste wordt althans gesuggereerd door een rekening die
voor haar werd opgesteld in 1401. In het verleden, zo zegt de rekenplichtige
ambtenaar Peter Braeu, schreef ik de rekeningen altijd in het
Latijn, maar aangezien de hertogin ze nu zelf wil lezen doe ik het in
het Nederlands. 61
Mogelijk heeft de dood van haar echtgenoot Johanna’s devotie gestimuleerd,
ten nadele van de wereldlijke literatuur. Dat zij grote waardering
had voor de gratie van het gebed, blijkt uit de gebedenboeken
die zij liet vervaardigen. De gegevens stammen voornamelijk uit de tijd
dat de hertog nog leefde, maar het is opvallend dat het steeds de hertogin
is die dergelijke werken aanschaft. In 1375/1376 kreeg een zekere
Peter vijf pietermannen uitbetaald voor het schrijven van unum librum
horarum beatae virginis (‘een boek met de getijden van de Heilige
Maagd’). Duur werd dit handschrift vooral door de uitgaven voor de
verluchter, meester Hendrik, die maar liefst 161 pietermannen ontving
voor het aanbrengen van ymagines et litteras aureas (‘afbeeldingen en
gouden letters’). Uiteindelijk werd de codex nog in datzelfde boekjaar
voor twee pietermannen ingebonden door de bekende Brusselse boekbinder
Godevaert Bloc. 62 Het jaar daarop maakten Peter en meester
Hendrik nog een klein boekje voor de hertogin, waarbij de verluchter
ditmaal ook het inbinden voor zijn rekening nam. 63 Bij Godevaert
Bloc, die kennelijk ook in boeken handelde, bestelde de hertogin in
138