De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan i ( 1267-1294)
Voorzover dat uit de bewaard gebleven oorkonden kan worden afgeleid,
verliepen de contacten tussen de hertog en zijn belangrijkste leenmannen
in deze periode ook veelal in het Frans. 42 En toch is de lyriek
van hertog Jan niet in het Frans geschreven, maar in een Nederlands
dat soms sterk naar het Duits overhelt. 43 Deze taalkeuze suggereert dat
er aan het Brabantse hof naast Franstalige, ook Nederlandstalige literatuur
werd beluisterd. Onmogelijk is dat niet. Brussel, de stad waar
de belangrijkste residentie van hertog Jan was gelegen, was een Nederlandstalige
stad. Als hertog Jan het Nederlands niet van zijn vader had
meegekregen, dan zou hij het ongetwijfeld hebben geleerd in de omgang
met Nederlandstalige hovelingen. 44 Maar is de lyriek die op
naam van hertog Jan is overgeleverd wel een goede graadmeter voor
het literaire milieu aan het Brabantse hof? Heeft deze Duits gekleurde
lyriek werkelijk aan het hof gefunctioneerd?
Hoewel men dat zou verwachten, lijken de liedjes van hertog Jan eigenlijk
niet thuis te horen aan het Brabantse hof. Kennelijk zijn ze gericht
op een meer oostelijk publiek. De liedjes zijn uitsluitend overgeleverd
in een liederenhandschrift uit het Zuid-Duitse taalgebied en de
pogingen van wetenschappers de lyriek van Jan i in zuiver Nederlands
om te zetten, kunnen nauwelijks overtuigen. De liederen lijken te zijn
gedicht in een Nederlands-Duitse mengtaal die vooral in de streek
rond Maas en Rijn functioneel kan zijn geweest. Dat de lyriek juist
daar moet worden gesitueerd, volgt met name uit de derde strofe van
het lied Menig creatiure ist plide (‘Menigeen is blij’):
Het ich die kur von allen frowen
Son wandelt doch niht das herze min
So sere minne ich eine mit trowen
Das ich ir undertan muos sin
Entzwischen Mase unde dem Rine
Ist kein schoner danne diu mine.
Si lit vast in miner gedaht. 45
(Als ik kon kiezen uit alle vrouwen, dan zouden mijn gevoelens niet
veranderen. Er is één vrouw van wie ik zoveel hou, dat ik aan haar
wel onderdanig moet zijn. Tussen Maas en Rijn is er geen mooiere
vrouw te vinden dan de mijne. Zij ligt verankerd in mijn gedachten.)
In dit lied ligt het perspectief onmiskenbaar ten oosten van Brabant, in
het gebied tussen Maas en Rijn. Het is nauwelijks voorstelbaar dat deze
verzen desondanks in Brabant zouden zijn geschreven en voorgedragen.
46 Maar waarom zou de hertog zich op een publiek in de regio
van Maas en Rijn hebben gericht? Wat had hij daar te zoeken? Hoewel
85