De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

hendrik i en hendrik ii ( 1190-1248)
tocht. Het was dankzij deze uitbreiding dat het verhaal over de zwaanridder
en de jeugd van Godfried van Bouillon moeiteloos kon worden
gekoppeld aan een groep reeds bestaande teksten over de eerste kruistocht.
In de handschriften worden de Naissance du Chevalier au Cygne,
de Chevalier au Cygne, de Enfances Godefroi en Retour de Cornumaran
dan ook gepresenteerd als één grote samenhangende cyclus, samen met
het Chanson d’Antioche, Chétifs en Conquête de Jérusalem. In de eerste
decennia van de dertiende eeuw werd de cyclus bovendien nog verrijkt
met Fin d’Elias (‘Het einde van Elias’), waarin alsnog de laatste levensjaren
en de dood van Elias de zwaanridder worden beschreven. 2
Nergens in de teksten over de zwaanridder en Godfried van Bouillon
wordt melding gemaakt van een mecenas. Maar omdat de glorieuze
geschiedenis van de lignage del chisne (‘het geslacht van de zwaan’)
het centrale thema lijkt te zijn van de genoemde werken, kan een eventuele
opdrachtgever in eerste instantie worden gezocht onder het nageslacht
van de drie kleinzonen van de zwaanridder die in de Chevalier
au Cygne worden genoemd en die alledrie in werkelijkheid hebben bestaan:
graaf Justaas iii van Boulogne, hertog Godfried van Bouillon
en koning Boudewijn i van Jeruzalem. 3 Veel nazaten hebben zij echter
niet gehad: in de tweede helft van de twaalfde eeuw dreigde het geslacht
zelfs volledig te verdwijnen. Hertog Godfried van Bouillon en
koning Boudewijn i van Jeruzalem stierven kinderloos, terwijl graaf
Justaas slechts één dochter kreeg die huwde met de Engelse koning
Steven van Blois, de opvolger van koning Hendrik i. Het koninklijk
paar kreeg weliswaar verschillende kinderen maar daarvan stierven de
meesten voortijdig. In 1160 was alleen hun dochter Maria nog in leven.
Deze laatste nog levende nazaat van de zwaanridder was op dat
moment echter al benoemd tot abdis van het Engelse klooster Romsey
en het leek er dus op dat met haar het geslacht volledig zou uitsterven.
Een opmerkelijke wending in de geschiedenis werd evenwel geforceerd
door Matthias, broer van de latere Vlaamse graaf Filips van de Elzas.
De avontuurlijke jongeman ontvoerde Maria uit haar klooster, trouwde
haar en nam namens haar bezit van het graafschap Boulogne. De
paus verzette zich tegen deze gang van zaken, maar het duurde jaren
alvorens hij erin slaagde om Maria naar het klooster te doen terugkeren.
Toen het eindelijk zover was had de voormalige abdis reeds het leven
geschonken aan twee meisjes: Ida en Machteld van Boulogne. In
1173, toen hun vader Matthias overleed, kwamen deze twee zusjes onder
de hoede van Filips van de Elzas. En terwijl de meisjes kennismaakten
met het rijke Vlaamse hofleven ging hun oom op zoek naar
geschikte huwelijkspartners. Voor Machteld kwam hij uit bij Hendrik,
de oudste zoon van hertog Godfried iii van Brabant. Het huwelijk
werd in 1180 gesloten. Vanaf dat moment was er een koppeling tot
39