De stem van de meester. De hertogen van - middelnederlands.be

jan ii en jan iii ( 1294-1355)
– die fiere hertoge Jan – erin zal slagen de plaats te heroveren dien Huge
Capet tonrechte wan. 34 Maar hoe lovend de auteur ook is over hertog
Jan ii, toch is tegelijkertijd duidelijk dat de Vierde Martijn niet in diens
opdracht werd geschreven. De auteur onderhoudt niet zulke goede relaties
met het hof, althans niet in 1299. Uit de tekst komt het beeld
naar voren van een dichter die aanvankelijk hoog in aanzien stond bij
de Brabantse machthebbers, maar die sindsdien kreeg af te rekenen
met verlies van geld en eer:
In djaer ons heren, dats waer,
Een min dan dertienhondert jaer
Wert dese rime vonden
Van enen die wel menegen vaer
Doechde stille ende oppenbaer
Met valschen orconden.
Heren waren hem te swaer
Omme dat hi dicwile wert gewaer
Harre quader sonden
Ende hise en spaerde niet een haer. 35
(In het jaar 1299 werd dit gedicht gemaakt door iemand die vaak en
op velerlei wijze in angst heeft gezeten door valse getuigenissen. De
heren waren te streng voor hem omdat hij dikwijls hun kwalijke zonden
opmerkte en hij hen geenszins spaarde.)
De veronderstelling dringt zich op dat de dichter zich ooit ophield in
de kringen rond hertog Jan i, maar dat hij het veld moest ruimen toen
in 1294 hertog Jan ii aan de macht kwam. Zoals hierboven al werd
aangestipt, ging de machtsstrijd tussen Godfried van Aarschot en Jan
ii in dat jaar gepaard met allerlei verdachtmakingen, arrestaties en verbanningen.
Die achtergrond zou kunnen verklaren waarom de auteur
zo verbitterd schrijft over de nieuwlichters aan het hof. Hij hekelt de
raadgevers die hun vertrouwenspositie bij de hertog louter te danken
hebben aan hun geld. Hen wordt verweten trouweloos te zijn, onstandvastig,
behaagziek en laf. Bovendien laten zij al te zeer hun oren hangen
naar de burgerij. 36
Het effect dat de auteur van de Vierde Martijn met zijn tekst hoopte
te realiseren – afrekening met vijanden en volledig eerherstel aan het
hof – was slechts te bereiken indien het Nederlandstalige gedicht daadwerkelijk
door hertog Jan ii en diens directe omgeving werd beluisterd.
Dat de auteur daarbij geen taalproblemen voorzag, wijst erop dat
het Nederlands aan het hof inmiddels voldoende was ingeburgerd als
literaire taal. Een duidelijker beeld van het literaire leven aan het hof
107