SPIS RZECZY

Czy Mistrz i Małgorzata to powieśćsatanistyczna? Taką tezę postawiłwykładowca Moskiewskiej AkademiiDuchownej profesor MichaiłDunajew. Jego zdaniem, najbardziejznany utwór Michaiła Bułhakowama charakter zdecydowanieantychrześcijański: wykorzystujemotywy gnostyckie, teozoficzne,a nawet masońskie, przedstawiazafałszowaną wersję dziejów Jezusa,a głównym pozytywnym bohateremczyni postać diabła. „Ciemna mistyka tego utworu mimowolniei podświadomie przenika w duszę człowieka – i któż zdoła ocenić spustoszenia,jakich dzieło to mogło dokonać?”, pyta retorycznie Dunajew. Tego samegozdania był swego czasu serbski krytyk literacki Milivoje Jovanovič, który uważał,że powieściowy demon Woland jest wyrazicielem poglądów i emocji samegoBułhakowa.Co ciekawe, w podobnym duchu interpretuje Mistrza i Małgorzatę większośćrosyjskich podręczników szkolnych – z tą tylko różnicą, że dla nich demonicznywydźwięk powieści nie jest wcale okolicznością obciążającą. Co więcej, zachwycająsię one Wolandem jako „wcieleniem absolutnej istoty ludzkiego życia”, widzą w niej„doskonałe wyrażenie dialektyki ludzkiej egzystencji”, jego postępki określają jako„obronę sprawiedliwego porządku i moralnej czystości”, widząc w nich „czynionewiecznie dobro”.