SPIS RZECZY

narodowej wyobraźni, ożywia ją, pobudza do energii, rozdrapuje stare rany. To boli,ale też jest znakiem naszego istnienia.Tę polską wyobraźnię jednak „wyegzorcyzmowano”na tyle gruntownie, że pewne wątki praktyczniezanikły i dopiero od niedawna zaczyna się jezauważać – kolejnym przykładem jest sarmatyzm.Ma się teraz nieco lepiej dzięki KrzysztofowiKoehlerowi czy Jackowi Kowalskiemu, z drugiejjednak strony nadal pojawiają się książki w styluBarbary Radziwiłłówny z Jaworzna-Szczakowej, którerozprawiają się z tym, co nie istnieje, czyli jakimśniby wciąż groźnym potworem-sarmatą. Czy to nienadmiar krytycyzmu?– Siła literatury II RP brała się, moim zdaniem, z pewnej duchowej równowagi.Gesty „demitologizacyjne” (Witkacy, Gombrowicz, Kaden) były równoważone przezgesty „mitotwórcze” (Małaczewski, Lechoń, Wierzyński).Literatura nie może żyć samą demaskacją, musi także budować mity, legendy, alboje bronić, ochraniać. W tym duchu pisał kiedyś swój Rachunek z DwudziestoleciemWłodzimierz Pietrzak. Pisał, że w literaturze nie wystarczy powtarzać czy opisywaćprzeżycia, że szukamy w niej czegoś jeszcze, czegoś więcej, mitów właśnie.Wydaje mi się, że pod tym względem literatura III RP, przynajmniej w swym nurciegłównym, najchętniej opisywanym i nagradzanym, była jednostronna w swej pasjidemitologizacyjnej i że, co więcej, demitologizowała do znudzenia wciąż to samow podobny sposób. Kiedy czytam powieści Jerzego Pilcha, Michała Witkowskiego,Bartłomieja Sieniewicza, Wojciecha Stamma czy Dawida Bieńkowskiego, to mamwrażenie, że wszystkie one powstały w cieniu Gombrowicza i że nie wykraczająpoza to, co napisał Gombrowicz. Jest to mało odkrywcze, dość jałowe, ostatecznienudne, przewidywalne. Trudniejsze zdaje mi się mitotwórstwo, potrzebne też jakopróba odbudowania owej naruszonej w czasach PRL równowagi między biegunami –nazwijmy je – krytycznym i apologetycznym. Tutaj rzeczywiście ciekawe i wyjątkowebyły wiersze i eseje Koehlera.Ostatnio powróciła za sprawą Grzegorza Eberhardtasprawa Józefa Mackiewicza. Jego niemal zupełnanieobecność na współczesnej scenie literackiej takżeświadczy o pewnym braku równowagi.– O powodach „złej” obecności książek Mackiewicza w III RP pisze obszerniesam Eberhardt (analizując wątek praw autorskich do twórczości pisarza – przyp.