SPIS RZECZY

153Postacie Dostojewskiego i Houellebecqa stanowią więc skrajne punkty pewnegocontinuum, które prowadzi od idei człowieka-Boga, która przyświecała FiodorowiDostojewskiemu, do postrzegania człowieka jako bydlęcia, które nie tylko w niczymW literackim wszechświecie Houellebecqademoniczność, podobnie jak wszelki wymiarduchowy, zwyczajnie nie istnieje. Jest tylko nicość,która wywołuje „zwierzęce przerażenie”.nie przewyższa zwierząt, ale wręcz stoi na niższym od nich poziomie. Kiriłłoworaz współcześni mu ateiści wierzyli jeszcze, że człowiek może wznieść się napoziom aniołów, Houellebecq i jego bohaterowie są zdania, że takie wzniesienienie jest możliwe, a jedyne, co może przynieść człowiekowi wolność, to wyniesieniego na poziom „sztucznej inteligencji”. W pierwszym przypadku zatem ideałempozostaje stan ponadludzki, w drugim równanie do poziomu wytworu rąk ludzkich –martwego narzędzia.Bohaterów Dostojewskiego i Houellebecqa różni jeszcze jedno. Ci pierwsi są ludźmiszlachetnymi, zachowującymi pewną dozę honoru i bez wątpienia wrażliwymina krzywdę, ci drudzy natomiast są tych cech całkowicie pozbawieni. AteizmKiriłłowa, Karamazowa czy Stawrogina to ateizm arystokratyczny, świadomy swojejwartości i tragiczności, ateizm Houellebecqa to ateizm lokajów, porównywalny tylkoz postawą, jaką przyjął Smierdiakow z Braci Karamazow. Arystokracja ducha – nawettaka, która nie wierzy w nic poza materią – wymaga wiary w wyższe idee, a tejw systemie francuskiego pisarza nie ma, co więcej, nie ma nawet miejsca na nią.U Dostojewskiego, mimo braku Boga, była jednak odpowiedzialność za drugiego,u Houellebecqa nie ma tego. Paraliż kochanki oznacza, że trzeba ją zostawić,a jej wspaniałomyślność objawia się tym, że popełnia ona samobójstwo, zamiastmęczyć innych 16 .Paschalny ratunekJedynym wyjściem z owej nihilistycznej, zimnej pustki jest powrót do wartościfundujących naszą cywilizację: miłości, wierności, wiary. I sam Houellebecq matego pełną świadomość – tyle że nie wierzy w możliwość cofnięcia zegara historii,odwrócenia rządzących zachodnim światem tendencji. Proces zniszczenia zaszedł16 Tamże, s. 287.Michel Houellebecq, czyli nihilistyczny apologeta chrześcijaństwa