SPIS RZECZY

yć czymś więcej niż daniem posłuchu obiegowym sądom. Jak podkreślało szeregkrytyków, Elisabeth Bennet, zanim zakocha się w panu Darcym, musi umiejętnieprzejść po stopniach brytyjskiego empiryzmu i rozgraniczyć pomiędzy tym, co jestprawdziwe, a tym, co zaledwie stwarza pozory prawdy. Pan Darcy z kolei osądzi Lizzyna podstawie jej indywidualnych zdolności i zalet – nie zwracając uwagi na to, na coElisabeth nie ma wpływu (niewłaściwie zachowująca się rodzina). Ale użycie rozumudo osądzania rzeczywistości to nie jedyna perspektywa odczytania Pride and Prejudice.Jest to również historia o tym, jak kochając, jesteśmy w stanie zmienić swoje zwyczaje,upodobania i charakter. Przede wszystkim jest to jednak, jak i inne książki Austen,traktat o naturze gentility.Świat Pride and Prejudice i Emmy jest tak samo hierarchiczny, jak świat sorJuany. Jest tam szlachta, gentry, która sama dzieli się wewnętrznie według cenzusumajątkowego. „W tym kraju jest dużo więcej stopni godności niż w jakimkolwiekinnym” – pisał, w czasach Jane Austen, Edward Lytton Bulwer. Rzeczywiście,ponieważ w Anglii, w której, jak zwykło się to określać, „krew zawarła małżeństwoz pieniądzem”, za status odpowiadało nie tylko urodzenie, ale i skrupulatniewyliczony majątek. Do innej sfery należeli ludzie wysoko urodzeni i dysponującywielkimi posiadłościami ziemskimi, do innej ci, którzy swoje niemałe majątkiuzyskali dzięki inwestycjom, jeszcze do innej tacy, którzy mieli tylko własnąposiadłość, ale nie na tyle ziemi, aby utrzymywać na niej dzierżawców, do jeszczeinnej ci, którzy wzbogacili się na wojnie lub w handlu. Byli wreszcie i tacy, którzymieli pieniądze, ale nie urodzenie. Austen szkicuje te wszystkie odcienie bardzoszczegółowo. Pan Darcy, bajecznie bogaty, zostanie potępiony przez własną rodzinę,kiedy zdecyduje się na ślub z biedną córką gentlemana, Elisabeth Bennet. Ale niejest to, podkreśla Austen, bariera nie do pokonania – ślub zostanie zawarty. PowieściAusten przenika przekonanie, że nie ma niczego, co człowiekowi kierującemu sięrozumnym poznaniem dobra i wolą podążania za nim mogłoby stanąć na drodzew dobrym i słusznym postępowaniu, niezależnie od okoliczności. Jednym słowem,Austen to Sokrates, który spotkał Dunsa Szkota.Jednak oprócz tego, że istnieją cenzusy stanu i majątku (Austen nigdy niezaniedba okazji, aby poinformować nas, ile rocznie zarabia dany bohater lub ileposagu wniesie do ewentualnego małżeństwa dana panna; jest to informacjatyleż konieczna dla uzasadnienia zwrotów akcji, co do wiernego sportretowaniamocno stąpających po ziemi, materialistycznie nastawionych do świata Anglików),a zatem oprócz majątku i stanu istnieje jeszcze cenzus obyczajów, bez wątpienianajważniejszy, bo nadający jednostkom ich niepowtarzalną tożsamość w świeciepodzielonym według kryteriów zewnętrznych. Mamy zatem w powieściach Brytyjkibajecznie bogatych gentlemanów, którzy nie zachowują się jak gentlemani – dzieląswój czas pomiędzy karty i gazety (pan Hurst z Pride and Prejudice) lub, co gorsza,jak wszystkie negatywne postaci u Austen, cechują się pustą galanterią, za którą