I

7
Activatie, Aandacht en Bewustzijn
7.1. Inleiding: de hiërarchische structuur van activatie, aandacht
en bewustzijn
De activatietoestand van de hersenen is nauw verbonden met processen als aandacht en
bewustzijn. De verbondenheid tussen deze processen geldt niet alleen in gedragsmatig,
maar ook in neurobiologisch opzicht. Activatie, aandacht en bewustzijn vertonen bovendien
een sterke hiërarchische opbouw, waarbij er een geleidelijke overgang plaatsvindt tussen
globale − of niet specifieke − naar meer lokale − of specifieke − niveaus van organisatie. Dit
wordt in figuur 7.1 verder verduidelijkt. Figuur 7.1 laat zien dat de meer globale niveaus
gekenmerkt zijn door relatief langzame, of tonische, veranderingen in de toestand van de
hersenen.
Figuur 7.1 Linker paneel: hiërarchische ordening van drie niveaus van activatie, aandacht en bewustzijn. Boven:
nonspecifieke niveaus. Onder: specifieke niveaus. In het rechterpaneel is voor elk niveau het tijdsverloop aangegeven.
Nonspecifieke toestanden verlopen relatief langzaam (‘tonisch’), en specifieke toestanden relatief snel
(‘fasisch’).
De meest globale toestand is gekenmerkt door de overgang tussen de waak- en slaaptoestand.
Deze toestand wordt gereguleerd door structuren in de hersenstam als de reticulaire
formatie en hypothalamus. In de hypothalamus van zoogdieren is een kerngebied ontdekt,
de nucleussuprachiasmaticus of 'biologische klok', die het 24-uurs ritme controleert. Dit wordt
ook wel circadiaan (circa= ongeveer, dies = dag) ritme genoemd. De waak- en slaaptoestand
155