I

geluiden, of objecten en personen die in hun gezichtsveld bewegen, met de ogen te volgen.
Men zou ook kunnen stellen dat baby's sterk afleidbaar zijn door prikkels uit de omgeving.
Bij de actieve aandacht, die zich pas op latere leeftijd ontwikkelt, is er sprake van een vrijwillig,
van 'binnenuit' richten van de aandacht. Het lijkt alsof aandacht daarbij de waarneming
van deze prikkels uit de omgeving versterkt of 'aanscherpt'. Tegelijkertijd betekent dit ook
een onderdrukking of inhibitie van afleidende of niet relevante prikkels uit de omgeving.
Actieve aandacht hoeft echter niet altijd op stimuli uit de omgeving gericht te zijn, maar kan
ook betrekking hebben op acties of op interne processen zoals gedachten, beelden of geluiden
die in het geheugen zijn opgeslagen. Voorbeelden hiervan zijn het verrichten van een
rekentaak, of nadenken over een lastig probleem zoals een zet in het schaakspel.
Aandacht: intensief en selectief aspect Uit figuur 7.5 blijkt dat zowel bij de passieve als actieve
aandacht twee aspecten kunnen worden onderscheiden, een intensief aspect en een
selectief – of richtings – aspect. Het intensieve aspect is geassocieerd met de in vorige paragraaf
besproken activatieprocessen. Zowel de passieve, van buiten opgeroepen, als actieve,
van binnenuit gestuurde, aandacht gaan namelijk gepaard met veranderingen in de fysiologische
activatietoestand. Dit komt deels tot uiting in autonome processen als de hartslag,
huidgeleiding en pupildiameter, en deels in meer centrale processen als de elektrische activiteit
(EEG, ERP) en de cerebrale doorbloeding (PET, fMRI) van de hersenen. De activatieverhoging
die hierbij optreedt, kan gezien worden als een soort van 'brandstof' of 'energie'
voor het aandachtsproces. Zelfs op het hoogste selectieve niveau van aandacht kunnen
deze energetische processen een rol te spelen. Zij nemen hier de vorm aan van selectieve of
differentiële activatie van input van perceptuele kanalen, of output van actiekanalen, waarop
de aandacht is gericht, of onderdrukking van input (c.q. output) van kanalen waarop de aandacht
niet is gericht.
Bij de passieve aandacht komt het intensieve aspect vooral tot uiting in een kortdurende
verandering in de activatietoestand die optreedt bij nieuwe, onverwachte, betekenisvolle of
intense stimuli. Dit wordt ook wel de orientatiereactie genoemd. Bij de actieve aandacht is
het intensieve aspect vooral geassocieerd met verdeelde aandachttaken. Verdeelde aandacht
is het vermogen gelijktijdig aandacht te besteden aan meerdere stimuli of taken. Dit
wordt ook wel 'time sharing' genoemd: het parallel verrichten van meerdere taken, zoals
autorijden en gelijktijdig een gesprek voeren. Aangenomen wordt dat de aandachtscapaciteit
of hulpbron ( in Engels: resource) hierbij bepaalt hoeveel informatie ons brein tegelijk kan
verwerken. De fysiologische veranderingen die bij cognitieve taakverrichting optreden, geven
daarbij een zekere indicatie van de aangewende capaciteit of mentale inspanning.
Aandacht kent ook een selectief aspect. Selectie heeft vooral betrekking heeft op de specifieke
wijze waarop informatiestromen in de hersenen worden verwerkt. Bij de passieve aandachtsprocessen
zoals oriëntatiereacties betreft dit de verwerking van informatieve kenmer-
164