I

vorm. De speciale rol van spatiële aandacht betekent ook dat aandacht voor niet-spatiële
kenmerken ondergeschikt is aan aandacht voor posities. Dit zou onder meer blijken uit het
feit dat selectie van posities in de ruimte vaak eerder (vroeger in de stroom van informatie)
optreedt, dan aandacht voor bijvoorbeeld kleur. Ook betekent het positiespeciale standpunt
dat, zelfs als de relevantie van een voorwerp uitsluitend door niet-spatiële kenmerken wordt
bepaald, en positie niet relevant is, toch spatiële verwerkingsmechanismen in de hersenen
worden geactiveerd.
De feature integratie theorie van Treisman (zie figuur 7.7) is een goed voorbeeld van een
zogeheten positiespeciale theorie. Deze theorie stelt namelijk dat elementaire kenmerken
zoals kleur, oriëntatie en vorm altijd automatisch en gelijktijdig worden gedetecteerd.
Figuur 7.7 Treismans ‘feature integratie’ model als
voorbeeld van een positiespeciale theorie van de
selectieve aandacht.
Dit wordt ook wel 'preattentieve verwerking'
genoemd. Een rode tulp in een veld
met gele tulpen springt er als het ware
automatisch uit. Een andere situatie doet
zich echter voor als doelstimuli moeten
worden gedetecteerd op basis van een
combinatie van kenmerken, zoals: reageer op een rood vierkant maar niet op gele vierkanten
of rode cirkels. Dit wordt ook wel een conjunctie van stimuluskenmerken genoemd. In dit
geval gaat preattentieve verwerking over in attentieve gefocusseerde verwerking. Attentieve
verwerking betekent volgens Treisman altijd dat er specifieke spatiële aandacht voor de
doelstimulus vereist is om de kenmerken samen te voegen (de 'locatiemap' in figuur 7.7).
Slechts door bewuste aandacht is volgens deze theorie de waarneming van complete objecten
mogelijk.
Een andere categorie van modellen zijn tenslotte objectgebaseerde modellen van aandacht,
zoals geformuleerd door onder andere Duncan en Kahneman. Deze stellen dat aandacht niet
primair aan posities in de ruimte, maar aan objecten wordt toegekend. Een bewijs hiervoor
wordt bijvoorbeeld geleverd door studies die aantonen dat beoordeling van kenmerken (zoals
grootte en kleur) doorgaans accurater zijn als zij behoren tot hetzelfde object, dan wanneer
zij behoren tot verschillende objecten. Aandacht wordt volgens deze theorie dus niet aan
afzonderlijke specifieke kenmerken toegekend, maar aan kenmerken die samen een 'perceptuele
eenheid' vormen.
168