I

sprongsgewijze toename plaatsvond in ontwikkeling van de hersenen, en de hieraan gerelateerde
cognitieve vermogens.
De eerste sprong vond twee miljoen jaar geleden plaats in Homo-erectus, en de tweede
sprong ongeveer twee honderdduizend jaar geleden in Homo-sapiens, onze directe voorouder.
Deze anatomische markers blijken ook te corresponderen met culturele markers. Homoerectus
gebruikte bijvoorbeeld gereedschappen, maakte omvangrijke reizen en beschikte
over vuur, en bij Homo-sapiens was bovendien het taalvermogen ontwikkeld.
Passingham heeft later, gebruik makend van dezelfde techniek van correctie van hersengewicht
voor lichaamsgewicht, een index ontwikkeld die het mogelijk maakte de evolutionaire
expansie van verschillende structuren in het brein van de mens te vergelijken met overeenkomstige
structuren in niet-menselijke primaten van hetzelfde lichaamsgewicht. Hij ging echter
niet uit van fossiele schedels maar van nauwkeurige metingen van anatomische structuren
in de hersenen zelf.
Figuur 3.6 Expansie van specifieke
delen van de menselijke hersenen
met de evolutie volgens Passingham.
De getallen geven de
omvang van bepaalde delen der
hersenen weer in relatie tot de omvang
van dezelfde gebieden bij nietmenselijke
primaten van hetzelfde
lichaamsgewicht. De waarde 3.2
voor de neocortex wil dus zeggen
dat de mens 3.2 maal zoveel hersenvolume
heeft als primaten van
hetzelfde gewicht. Naar: Donald
(1991)
Zijn cijfers (zie figuur 3.6) tonen aan dat voor de neocortex de toename in volume ongeveer
3.2 groter was dan voor primaten van hetzelfde lichaamsgewicht. De evolutionaire expansie
van andere delen van de hersenen verschilde onderling sterk. Voor fylogenetisch oude gebieden
zoals hersenstam was de toename relatief klein.
Het diencephalon, met thalamus en hypothalamus, vertoonde een sterkere toename. Voor
structuren in het limbisch systeem als hippocampus, het cerebellum en de neocortex was de
expansie van de hersenen het grootst. Dit zou er op kunnen duiden dat ook het cerebellum
betrokken was bij de ontwikkeling van hogere cognitieve functies. Bij de cijfers van Passingham
kan tenslotte worden aangetekend dat dezelfde verhoudingen gelden als de hersenen
van hogere primaten vergeleken worden met die van de lagere aapsoorten. Dus de proportionele
verhoudingen lijken met voortschrijdende evolutie constant te zijn gebleven.
80