I

der 1.5). De eerste systematische poging om mentale functies in verband te brengen met
hersenfuncties, is echter afkomstig van de Kerkvaders zoals Nemesius en St. Augustinus
die leefden in de 4de en 5de eeuw.
Zij gingen uit van de Aristotelische indeling in algemene mentale functies, zoals de rede
(ratio), het geheugen (memorativa), de verbeelding (fantasia) en de algemene waarneming
(sensus communis). Deze functies werden echter niet aan de hersenen zelf toegeschreven,
maar aan de lege ruimten of ventrikels van de hersenen. Tot aan de Renaissance bleef
men deze opvatting van de menselijke geest als een onstoffelijke ziel trouw, waarschijnlijk
omdat een materialistisch standpunt dat geest met hersenen vereenzelvigt, in die tijd als
gevaarlijke nieuwlichterij werd beschouwd.
1.4.1 Descartes
Een revolutionaire omwenteling in het denken over de lichaam-geest relatie werd veroorzaakt
door Descartes, die in het begin van de 17e eeuw leefde. Descartes, in zijn tijd een
beroemd wiskundige en filosoof, verwierf vooral grote bekendheid door zijn theorie van het
dualisme. In deze leer werd de geest (res cogitans, de denkende wereld) strikt gescheiden
van hersenen (res extensa, de materiële wereld). Descartes maakte een zorgvuldig onderscheid
tussen puur mechanistische reacties van het organisme op de buitenwereld, bijvoorbeeld
een reflex op een pijnlijke prikkel, en vrijwillig gestuurde processen die volgens hem
meer van binnenuit, dus vanuit de 'ziel' ontstonden.
Figuur 1.7 Descartes’ opvatting van de pijnappelklier
of epifyse die waarnemingen zou integreren
tot bewuste indrukken. De pijnappelklier was volgens
hem op een hiervoor gunstige positie gelegen,
namelijk vlak achter de kruising van de visuele
zintuigbanen (chiasma opticum). De pijnappelklier
maakt animale geesten vrij die via poriën de spieren
activeren.
Descartes was zeer geboeid door mechanistische
modellen, zoals klokken of hydraulische
machines die in zijn tijd werden
gebruikt om beelden in parken te laten bewegen.
Descartes meende namelijk dat ook
het menselijk lichaam als een complexe
machine kon worden opgevat. Deze gedachte
is terug te vinden in zijn beschrijving
van de manier waarop bij een reflex een associatie tot stand komt tussen buitenwereld en
16