I

vormen van dementie. Hierbij kan er een geleidelijk neuronaal verlies optreden, dat gepaard
gaat met een vermindering van neurale connectiviteit.
8.7 Impliciet geheugen: sensitisatie, habituatie en klassiek
conditioneren
Habituatie en sensitisatie zijn elementaire vormen van leren die niet gebaseerd zijn op associatie
tussen stimuli. Het mechanisme dat hierbij een rol speelt is door Kandel en medewerkers
vooral goed in kaart gebracht in de zeeslak Aplysia Californica. Deze beschikt over een
eenvoudig zenuwstelsel met een relatief gering aantal (20.000) zeer grote neuronen. Bij
Aplysia leidt tactiele prikkeling van de mantel of sifon tot terugtrekking van de kieuw ('gill'),
het ademorgaan. Deze basale reflex blijkt gevoelig te zijn voor habituatie, sensitisatie en
klassiek conditioneren.
Herhaalde prikkeling van de sifon leidt op den duur tot afname van de sterkte van de terugtrekrespons.
Deze is niet een gevolg van 'vermoeidheid' van sensorische of motorische
neuronen, omdat deze neuronen bij rechtstreekse elektrische stimulatie een onverminderde
sterkte van de respons laten zien. De habituatie of responsafname is uitsluitend een gevolg
van de verminderde sterkte van de synaptische verbinding tussen het sensorisch en motorisch
neuron (zie figuur 8.15). Dit komt door afname van de hoeveelheid neurotransmitter in
het presynaptisch (sensorisch) neuron, die weer een geleidelijk afsluiten van calcium (Ca2 + )
kanalen in het uiteinde van de axonen van het presynaptisch neuron tot gevolg heeft.
Sensitisatie is de versterking van de verbinding tussen een sensorisch en motorisch neuron,
door een voorafgaande sterke of schadelijke stimulus. Hierbij treedt dus juist versterking van
de hoeveelheid neurotransmitters in het presynaptisch neuron op. Dit verschijnsel wordt ook
wel presynaptische facilitatie genoemd (zie ook figuur 4.2 uit hoofdstuk 4). Het neurale circuit
is echter iets complexer dan dat van habituatie, omdat hierbij ook interneuronen een rol
spelen (figuur 8.15). Bij sterke stimulatie van bijvoorbeeld kop, staart of een ander deel van
Aplysia produceert een faciliterend modulerend neuron serotonine, dat een verspreid effect
heeft op de synapsen van sensorische neuronen. Dit effect doet zich voor bij zowel synapsen
met motorneuronen, als die met interneuronen. Serotonine blokkeert met name de kaliumkanalen
van het celmembraan, waardoor de uitstroom van kalium wordt vertraagd, en dus de
actiepotentiaal wordt verlengd. Hierdoor blijven tevens de Calciumkanalen langer geopend,
waardoor meer calcium binnenstroomt in het presynaptisch (sensorisch) neuron, en meer
neurotransmitters worden vrijgemaakt.
Bij klassiek conditioneren vindt koppeling plaats tussen een onconditionele stimulus (UCS)
en een conditionele stimulus (CS; zie figuur 8.15). De UCS, een krachtige elektrische puls,
wordt hierbij bijvoorbeeld op de staart van Aplysia gegeven. De CS wordt gegeven op de
235