I

ationeel denken, maar ook persoonlijkheidseigenschappen, niet onafhankelijk zijn van hun
neurale substraat. De geest lijkt eerder 'voort te komen uit' de hersenen, zij blijkt bijvoorbeeld
zeer gevoelig te zijn voor psychofarmaca, genetische factoren of hersenbeschadiging.
Inzichten ontleend aan recent onderzoek van hersenfuncties hebben dus een nieuw licht
geworpen op een van de belangrijkste controversen uit de filosofie, namelijk het ‘lichaamgeest-probleem’.
Hieruit dringt zich de gedachte op dat het substantiedualisme geen echt
probleem meer is, maar een 'pseudo-probleem' dat alleen nog door filosofen met onvoldoende
kennis van de eigenschappen van de menselijke hersenen in leven wordt gehouden.
Naast het extreme substantiedualisme bestaat er ook een mildere vorm van dualisme,
dat eigenschapdualisme wordt genoemd. Dit is de opvatting dat onze persoonlijke subjectieve
ervaringen en gevoelens een geheel eigen kwaliteit hebben, qualia genoemd, die niet
reduceerbaar is tot of afleidbaar is uit eigenschappen van de hersenen. Een hieraan verwante
opvatting, die afkomstig is van Sperry, is dat de kwaliteit van onze subjectieve ervaring
een emergente eigenschap is, iets dat weliswaar voorkomt uit hersenactiviteit, maar
toch zijn eigen en unieke kenmerken behoudt.
Patricia Churchland merkt in dit verband op dat de opvatting van Sperry niet verward moet
worden met een andere vorm van emergentie, namelijk netwerk-emergentie. Hiermee wordt
bedoeld dat de eigenschap van een groep neuronen in de hersenen, bijvoorbeeld een netwerk
dat in staat is bepaalde stimuluskenmerken als beweging of oriëntatie te detecteren,
pas tot stand komt als individuele neuronen samenwerken. Alleen het totale netwerk is namelijk
in staat beweging te detecteren. Simpel gezegd: het geheel is hier meer dan de som
der delen. Echter, in tegenstelling tot het emergentiebegrip van Sperry, is de emergentie
van een netwerk wél reduceerbaar tot neurofysiologische eigenschappen van het netwerk.
Lost emergentie echter het probleem op van centrale coördinatie, oftewel het homunculus
probleem? Hoe onstaat een bewustzijn van het eigen ‘ik’ als sturende instantie van onze
handelingen?
1.5.3 Het homunculus-probleem
Een van grootste uitdagingen van de cognitieve neurowetenschap is te begrijpen hoe het
menselijk bewustzijn in het brein wordt gerealiseerd. Bewustzijn wordt meestal in verband
gebracht met bewuste controle of sturing van gedrag, en het vermogen tot zelfreflectie. Deze
processen worden vaak toegeschreven aan een centraal regelsysteem (‘central executive’)
dat verantwoordelijk is voor allerlei uiteenlopende zaken, zoals begrijpen, bewuste
aandachtsprocessen, het opzoeken van informatie uit het langetermijngeheugen en active-
24