I

Verzwakte schrikreactie Een schrikreactie, zoals het knipperen van de ogen bij een hard
geluid, kan niet alleen via een experimentele manipulatie worden versterkt maar ook verzwakt.
Dit gebeurt als voorafgaande aan de luide toon die de schrikreactie veroorzaakt een
andere (zwakke) toon wordt aangeboden. Het optimale tijdsinterval hiervoor is 300-500
msec. De zwakke toon, voorafgaande aan de luide toon wordt ‘prepuls’, en de verzwakking
van de schrikreactie op de luide toon door de prepuls, prepuls inhibitie (PPI) genoemd. Dit
fenomeen berust echter niet op klassiek conditioneren, maar op automatische activatie van
inhibitoire circuits in de hersenen door de prepuls.
Het PPI fenomeen heeft vooral de aandacht getrokken van klinisch georiënteerde onderzoekers,
omdat gebleken is dat PPI bij schizofrenie is gereduceerd. Dit wordt toegeschreven aan
een verminderde inhibitie van de hersenen van (intense) externe stimulatie. Omdat verminderde
PPI in alle stadia van de ziekte optreedt, wordt het beschouwd als een goede trait
marker van schizofrenie. Aan PPI liggen volgens onderzoekers als Geyer dopaminerge (D2)
receptoren ten grondslag. Deze maken deel uit van zogeheten mesolimbische dopaminerge
circuits (zie ook figuur 9.21). Mogelijk zou bij schizofrenie sprake zijn van een deficiëntie van
deze systemen, waardoor teveel aan dopamine wordt geproduceerd.
9.3.3 Instrumenteel conditioneren
Bij instrumentele (‘operante’) conditionering heeft het gedrag invloed op de stimulus: met het
indrukken van een knop verkrijgt het proefdier beloning of vermijdt het straf. Deze aanpak is
bekend geworden als de Skinnerbox methode.Voor zover het gedrag betreft dat gericht is op
het actief vermijden van bedreigende condities, wordt hierbij gesproken van coping gedrag.
Deze belonende of bestraffende stimuli kunnen primaire reinforcer zijn, zoals voedsel of een
elektrische schok, maar ook secundaire reinforcer. Zo kan een toon door associatie met een
schok zelf ook bedreigend worden, en daardoor het proefdier motiveren de knop in te drukken
om de toon te vermijden of te onderbreken.
Bij instrumenteel conditioneren wordt een verbinding tot stand gebracht tussen neurale circuits
die geassocieerd zijn met detectie van de stimulus (zoals aanbieding van voedsel) en
die welke verbonden zijn met het uitvoeren van een respons (zoals het indrukken van een
knop). Deze circuits verschillen dus duidelijk van die welke ten grondslag liggen aan klassiek
conditioneren; daarbij ging het immers om associatie tussen twee stimuli (de CS en UCS). Bij
instrumenteel conditioneren van emotioneel gedrag staat dus het overte (actie) aspect van
emoties sterker op de voorgrond.
260