I

Figuur 3.7 Chimpansees hebben van nature de neiging vaak
hun gezicht en hoofd te betasten. Als zij voor een spiegel zijn
geplaatst, lijken zij soms op hun spiegelbeeld te reageren. Uit:
Gazzaniga et al (2002).
Er zijn ook duidelijke verschillen met de ontwikkeling
van taal bij kinderen. Bij kinderen is bijvoorbeeld
op een bepaalde leeftijd een explosieve toename
te zien van de woordenschat, en worden
zinsconstructies ogenschijnlijk spontaan, dus zonder
beloning, geleerd. Bij de proeven met chimpansees
was echter geen sprake van combinatie
van symbolen in nieuwe zinnen, of gebruik van
beschrijvende zinnen.
Een andere categorie van studies had betrekking op zelfherkenning bij apen. Zeer bekend is
in dit verband de studie van Gallup met de spiegelproef. Chimpansees werden onder narcose
gebracht, waarna met verf een plek op het hoofd werd gemarkeerd Nadat de narcose was
uitgewerkt telde men, eerst zonder spiegel en daarna met spiegel, het aantal malen dat de
dieren de gemarkeerde plek op het hoofd aanraakten. Het bleek nu dat dit significant vaker
gebeurde in de spiegelconditie, dan in de voorafgaande conditie zonder spiegel.
Omdat het spiegeleffect alleen leek op te treden bij chimpansees, en niet bij andere aapsoorten
zoals gorilla's, concludeerde de onderzoeker dat bij chimpansees kennelijk zelfherkenning,
en dus zelfbewustzijn, mogelijk was. Door Heyes is echter kritiek uitgeoefend op de onzorgvuldige
experimentele controle van deze experimenten.
Reiss en Marino hebben resultaten gepubliceerd van spiegelherkenningsproeven die uitgevoerd
zijn op dolfijnen (tuimelaars). Hierbij bleken met een viltstift gemarkeerde dolfijnen zichzelf
langer voor een spiegel die in het aquarium was geplaatst te inspecteren dan dolfijnen die
een ‘nepmarkering’ (met onzichtbare inkt) hadden gekregen. Ook Aziatische olifanten en eksters
blijkenvoor de proef te slagen.
Deze experimenten hoeven echter niet per se te wijzen op het bestaan van taalkundige vermogens
of van zelfbewustzijn in deze dieren. De proeven kunnen ook anders worden uitgelegd.
Het is namelijk mogelijk dat intelligente dieren zoals chimpansees, dolfijnen, olifanten en
eksters niet zozeer ‘zichzelf’ herkennen, maar reageren op een spiegelbeeld dat het eigen
gedrag kopieert. Dit wekt de nieuwsgierigheid op, en motiveert deze dieren om langer het
spieelbeeld te onderzoeken. Ook als heeft zelfherkenning bij dieren geen direct evolutionair
nut, kunnen ze in de evolutie toch door co-emergentie met andere cognitieve eigenschappen,
zoals het herkennen van soortgenoten. zijn ontstaan.
85