I

3
Biologisch evolutionaire kenmerken van de
hersenen
3.1 Inleiding
De menselijke hersenen vormen een sterk georganiseerd systeem dat niet toevallig is ontstaan,
maar dat het product is van een langdurige evolutie en natuurlijke selectie. Het is misschien
niet onmiddellijk duidelijk is wat het directe nut is van de evolutieleer voor het onderzoek
naar cognitieve of affectieve functies. Echter, kennis van de principes van evolutie kan
een belangrijk licht werpen op het fundamentele probleem van hoe de complexe structuur
van de menselijke hersenen is ontstaan, en wat de wortels zijn van de typische kenmerken
of wetmatigheden van het menselijk bewustzijn, geheugen of de menselijke affectieve processen.
Waarom onthouden mensen bijvoorbeeld frequente of recente gebeurtenissen het
best? Of waarom zijn mensen zo goed in het herkennen van gezichten of gelaatsexpressies?
Waarom kunnen bepaalde emotionele prikkels aanleiding geven tot fysiologische reacties,
zonder dat dit gepaard gaat met een bewuste beleving? Waarom is taal bij mensen wel en bij
dieren niet – of zoveel gebrekkiger − ontwikkeld?
De evolutieleer en het hiermee verbonden principe van natuurlijke selectie is vooral voor de
cognitieve neurowetenschap, die gericht is op het onrafelen van de complexe structuur van
de menselijke geest en hersenen, van belang. Een belangrijk en centraal thema hierbij is de
vraag in hoeverre de structuur en functie van de menselijke hersenen fundamenteel verschillen
van die van de lagere zoogdieren. Hoewel de mens genetisch maar weinig verschilt van
de aan hem meest verwante diersoort, de chimpansee, is het menselijk brein wel ongeveer
driemaal groter dan dat van de chimpansee, gecorrigeerd voor lichaamsgewicht. Dit suggereert
dat hersenmassa een belangrijke factor is geweest bij het onstaan van de unieke cognitieve
vermogens van de mens.
Hieronder zal verder worden ingegaan op enkele theorieën en opvattingen waarin de organisatie
van de menselijke hersenen vooral vanuit een biologisch-evolutionair gezichtspunt
wordt benaderd. Het uitgangspunt hierbij is de gelaagde hiërarchische structuur van de menselijk
hersenen, die mogelijk een afspiegeling is van de verschillende stadia die tijdens de
evolutie zijn doorlopen.
73