I

‘My brain: it's my second favorite organ’
Woody Allen (Sleeper, 1973)
Nawoord
Als afsluiting van dit boek een korte nabeschouwing. Ik ben ooit begonnen als student
psychologie in een periode dat er van ‘het brein als inspiratiebron voor de psychologie’
nog geen sprake was. De psychologie bestond uit een eenvoudig geheel van boeken
en colleges waar je doorheen werkte, en behave een kikkerpracticum was er geen
band met de biologische basis van ons gedrag. In dat practicum gegeveven door een
fysioloog leerden we in een spierzenuwpreparaat van de achterpoot van de kikker
een reflex opwekken, en te registreren op een beroete trommel. Die kikkers waren tevoren
gevangen in de sloot achter het academisch ziekenhuis te Leiden, en na verdoofd
te zijn in een emmer met zeepsop, door ons gedood.
Statistiek bestond wel, met een nadruk op niet-parametrische toetsen. De computer
was net gearriveerd, een X1 machine van de firma Elektrologica waarmee je zowaar
een echte factor-analyse kon uitvoeren in ongeveer twintig minuten.
Nu, zo’n 55 jaar later is er veel veranderd in de psychologie. Er heeft een enorme
schaalvergroting plaatsgevonden, zowel qua studentenaantallen als de inhoud van het
vak, met een forse ruk richting neurowetenschappen. Bijna elke vak- of programmagroep
in Nederland doet wel iets op het gebied van hersenen, de neurale basis van
emoties, ontwikkeling, sociaal gedrag enzovoort. De cognitieve neurowetenschap lijkt
zich definitief te hebben genesteld aan onze Universiteiten.
Dat lijkt op het eerste gezicht gunstig, en tekenend voor een gezonde ontwikkeling. De
psychologie gaat immers met haar tijd mee en ontwikkelt zich nu tot een echte ‘harde’
wetenschap. In de lijn van deze ontwikkeling heb ook ik destijds het standpunt verdedigd
dat eigenlijk de hele psychologie moet worden herschreven, maar nu vanuit de
kennis ontleend aan het hersenonderzoek.
Maar zijn wij daarin niet teveel doorgeschoten? En is juist de zuivere, ‘droge’ aanpak
van de cognitieve psychologie, niet gehinderd door hersenkunde maar puur gericht op
mechanismen van menselijk cognitie, een waardevol gegeven? De invloedrijke en
vaak nog actuele theorieën uit de cognitieve psychologie zijn in een tijdperk tot stand
gekomen waarin de hersenen nog nauwelijks een rol van betekenis speelden. Ik denk
daarbij aan het onderzoek van Sternberg, Broadbent, Shiffrin en Schneider, Baddeley,
Rabbitt, Salthouse, Tulving , Posner, Levelt en Neisser. Hoe valt hun werk in te passen
371