I

Het is nog niet duidelijk hoe de structuur van het lexicon moet worden voorgesteld. Zijn dit
een soort ‘knopen’ in een netwerk waar kennis van woordvorm, betekenis en syntaxis samenvloeit?
Of is er wellicht sprake van een hiërarchie in niveaus van lexicale organisatie
waarbij hogere niveaus de complexe (semantische) kenmerken, en de lagere niveaus meer
elementaire (fysische) kenmerken van woordkennis bevatten? Op deze vragen zal bij de
bespreking van de neurale basis van woordverwerking later nog uitvoeriger worden ingegaan.
Eerst zullen hieronder drie belangrijke elementen van woordkennis, namelijk vorm,
betekenis en syntaxis kort worden toegelicht.
10.5.2 Woordvorm
De woordvorm is sterk afhankelijk van de modaliteit van woorden. Doorgaans worden twee
hoofdvormen onderscheiden, de visuele of orthografische vorm bij geschreven woorden en
de auditieve of fonetische vorm bij gesproken woorden. Deze zijn opgebouwd uit respectievelijk
orthografische elementen (visuele kenmerken van letters) en fonologische elementen
(auditieve kenmerken van klanken, de zogenaamde fonemen). Een derde vorm, waarop hier
niet zal worden ingegaan, is die welke door middel van handgebaren wordt uitgebeeld zoals
in gebarentaal. Gebarentaal is vooral als instrument voor communicatie bij doofstommen
geïntroduceerd.
Visuele woordvormen zijn samengesteld uit elementaire kenmerken (ook wel ‘features’ of
orthografische elementen genoemd) zoals horizontale, verticale of gekruiste rechte lijnen, en
gesloten en open kromme lijnen. Deze kenmerken worden in ons brein samengevoegd tot
letters, en de letters worden op hun beurt weer samengevoegd tot woorden. De kleinste
klankeenheden waaruit gesproken woorden zijn opgebouwd, zijn fonemen. Een foneem is
een speciaal soort van klank, die het best kan worden gedefinieerd als een ‘betekenisonderscheidende
klank’. Zo zijn de beginletters van woorden als ‘huis’ en ‘buis’ fonemen,
omdat zij een verschil in betekenis tussen beide woorden aangeven. De verwerking hiervan
(bij luisteren of spreken) is sterk afhankelijk van perceptuele en motorische mechanismen.
De fonologie is de leer die probeert te beschrijven hoe fonemen worden samengevoegd, dus
hoe spraakklanken in een woord gegroepeerd zijn.
10.5.3 Woordbetekenis
Een woord of onderdeel van een woord heeft een bepaalde betekenis. Dit wil zeggen dat
een woord verwijst naar objecten, acties of andere elementen uit het geheugen, die hiermee
zijn verbonden. Soms verwijst de betekenis van een woord naar concrete kenmerken of
eigenschappen van een object. Het woord 'hond' associëren we bijvoorbeeld met eigen-
318