I

Log hersengewicht
(gram)
De mate van encephalisatie gedurende de evolutie is alleen indirect af te leiden uit de fossiele
overblijfselen van schedels (zie figuur 3.4). Antropologen hebben daarbij getracht de
evolutionaire expansie van de hersenen aan de hand van fossielmetingen in kaart te brengen,
door de omvang van hersengebieden bij de mens te vergelijken met die van primaten
(mensapen). Omdat een groter hoofd en hersenen meestal gepaard gaan met een zwaarder
en groter lichaam, moeten verschillen in de omvang van de hersenen of schedel echter
gecorrigeerd worden voor verschillen in lichaamsgewicht. Deze benadering heet allometrie.
Jerison en anderen hebben een allometrische index ontwikkeld die encephalisatiequotiënt
(EQ) wordt genoemd. Deze is gebaseerd op een verhouding van lichaam en hersengewicht,
die is vastgesteld door middel van steekproeven van de schedels van een groot aantal verschillende
diersoorten (zie figuur 3.5). Volgens deze index blijkt de mens van alle diersoorten
de hoogste EQ van 7.3 te hebben. Het
dichtst bij de mens staat de chimpansee met een EQ van 2.6.
Figuur 3.5 Verhouding tussen lichaamsgewicht en hersengewicht voor verschillende diersoorten (aangegeven
door polygonen). De dolfijn en de mens bevinden zich bij de pijl op de punt van de polygoon voor zoogdieren.
Naar: Jerison (1973).
Een volgende stap van Jerison was dat hij op basis van metingen van fossiele schedels en
skeletreconstructies het gewicht van hersenen en totale lichaam schatte. Dit maakte het mogelijk
om de groei van hersenen van de mensachtigen over een periode van vijf miljoen jaar te
schatten.
Uitgaande van deze geschatte 'markers' van hersenomvang, kan worden gespeculeerd dat er
bij de mensachtigen die 4 miljoen jaar geleden uit aapachtigen ontstonden, tweemaal een
79