I

ig bio-evolutionair proces, waardoor hogere zoogdieren zich hebben weten te handhaven
in de strijd voor het bestaan, en zich hebben kunnen reproduceren.
Ook bij de evolutie van de menselijke hersenen, lijken zich dergelijke evaluatiemechanismen
te hebben ontwikkeld (zie verder paragraaf 9.5). Vooral bij de mens gaan de hiermee
verbonden processen vaak gepaard met subjectieve gevoelens. Aangenomen wordt echter
dat deze gevoelens eerder een bijproduct vormen van meer elementaire vormen van gedrag,
zoals vlucht- of vechtgedrag, dat pas relatief laat in de evolutie een rol is gaan spelen.
9.2.2 Subjectieve beleving: interactie tussen emotie en cognitie
Er is lang gedebatteerd over de vraag of emoties ('voelen') en cognities ('kennen') beschouwd
moeten worden als afhankelijke of onafhankelijke processen, dat wil zeggen processen
die berusten op kwalitatief verschillende mechanismen. Deze discussie staat bekend
als het ‘Emotie-Cognitie' of het “Lazarus-Zajonc’ debat. Lazarus was namelijk van mening dat
emotionele processen uit cognitieve processen konden worden afgeleid, en sterk met elkaar
waren vervlochten. Zajonc daartegen ging uit van het standpunt dat, hoewel emoties en
cognitieve processen vaak wel tegelijk optreden, zij toch als onafhankelijke systemen kunnen
worden beschouwd (zie ook het artikel van Leventhal en Scherer voor een verhelderend
overzicht van deze controverse).
Een belangrijke factor die mogelijk in dit debat over het hoofd is gezien, is het onderscheid
tussen basale (neurale) mechanismen, en de manifestaties hiervan in het gedrag en bewustzijn.
Hoewel emotionele en cognitieve processen op het niveau van het gedrag en bewustzijn
sterk met elkaar zijn vervlochten, lijken er op het niveau van de hersenen wel degelijk aparte
neurale systemen voor emotionele en cognitieve processen te kunnen worden onderscheiden.
Dit wordt in een eenvoudig model in figuur 9.3 geïllustreerd.
Het begrip cognitief systeem wordt hierbij vrij breed opgevat. Er worden namelijk niet alleen
hogere centrale processen als bewustzijn, geheugen en gedachten onder verstaan, maar
ook hogere perceptuele processen. Een voorbeeld hiervan zijn analyse en synthese van
stimuluskenmerken als het waarnemen van een bewegende bal, of het gezicht van een
bekend persoon. Vooral het inferotemporale gebied in de temporaalkwab is hierbij betrokken.
Behalve deze hogere perceptuele processen bestaan er ook meer elementaire sensorische
processen, die geassocieerd zijn met subcorticale gebieden en zintuigen. In het model van
figuur 9.3 wordt aangenomen, dat zowel het cognitieve als emotionele systeem gebruik
maken van informatie die afkomstig is van deze elementaire perceptuele mechanismen. Een
belangrijk tweede aspect hierbij is dat niet alleen bij het cognitiesysteem, maar ook bij het
emotiesysteem een aantal specifieke verwerkingsstadia kunnen worden onderscheiden.
250