I

Het detecteren van stimuluskenmerken gebeurt hier nog op een vrij grof niveau. Zo zal een
vogel in een nest kunnen reageren op de vorm 'vogel' (figuur met vleugels), zonder dat een
volledige herkenning van de soort vogel (bijvoorbeeld een valk) nodig is. De hypothalamus
vertaalt dit vervolgens in autonome reacties, of signalen die leiden tot productie van neurotransmitters
of bepaalde hormonen. Ook kan de hypothalamus overte reacties ‘triggeren’, die
mede tot stand komen via de basale ganglia. Primaire emoties verlopen volgens Damasio
meestal onbewust en automatisch. Toch kunnen zij ook leiden tot bewuste gevoelens, namelijk
als zij een hoger corticale reflectie hebben (in figuur 9.14 weergegeven als IR, interne
responsen).
De secundaire emoties (rechts in figuur 9.14) zijn afhankelijk van een meer complex circuit,
waarin niet alleen hypothalamus en amygdala, maar ook de ventromediale prefrontale
(=orbitofrontale) schors de hoofdrolspelers zijn. Een belangrijke uitbreiding van dit circuit is
dat de amygdala niet alleen input ontvangen vanuit de buitenwereld (stimulus) maar ook
vanuit de ventromediale prefrontale schors. De ventromediale schors is op zijn beurt weer
afhankelijk van de amygdala voor zijn expressie. Deze hogere gebieden ‘recruteren’ als het
ware de lagere meer primitieve structuren. ‘Gevoel’ is nu de bewuste perceptie (of beleving)
van de toestand die door het circuit van de secundaire emoties wordt opgeroepen. Hierin zijn
verdisconteerd, a) mentale beelden opgeroepen door de buitenwereld (bijvoorbeeld een
melodie), of/en b) processen die ‘van binnenuit’ komen (denken aan een melodie), of/en c)
de toestand van de hersenen zelf die teweeg wordt gebracht door neurotransmitters en
peptiden of/en d) perifeer lichamelijke reacties (bijvoorbeeld tranen). Het laatste aspect vormt
een belangrijk element in Damasio’s model en zal in de volgende paragraaf verder worden
uitgewerkt.
9.5.7 Invloed van somatische processen op gevoelens
Het idee dat perifeer-lichamelijke reacties een stempel kunnen drukken op ons bewustzijn –
een belangrijk aspect van de eerder besproken James-Lange theorie – vormt ook een belangrijk
element in de somatic-marker theorie van Damasio. Een ‘marker’ is in dit verband de
beleving van de lichamelijke reactie die de emotionele beleving als het ware opstart. Bij
Damasio gaat het echter niet zozeer om de emotionele beleving op zich, maar om onbewuste
invloeden van het emotiesysteem op het rationele systeem dat beslissingen neemt. Hierbij
zou vooral de ventromediale prefrontale schors een sleutelrol spelen (zie figuur 9.15).
Dit gebied vormt als het ware de schakel met andere structuren in de prefrontale hersenen
die geassocieerd zijn met typisch cognitieve processen als het werkgeheugen, het nemen
van beslissingen en het voorbereiden van actie. Het betreft hier vooral de dorsolaterale en
ventrolaterale prefrontale gebieden. De ventromediale prefrontale schors ontvangt boven-
275