I

elkaar hinderen), als hun gezamenlijk beroep op gemeenschappelijke hulpbronnen de beschikbare
capaciteit overtreft (figuur 7.8, rechts).
De beperkte capaciteit van de hersenen: trechter of brandstofpomp?
Structurele en hulpbrontheorieën hoeven elkaar niet uit te sluiten. Structurele theorieën
lijken vooral geschikt om te verklaren hoe goed (of slecht) mensen in staat zijn hun
aandacht op één taak of stimulus te richten. In de hersenen lijkt inderdaad een mechanisme
(de thalamus is een goede kandidaat) aanwezig dat met deze ‘filter’- of ‘trechter’ -
functie correspondeert. Hulpbrontheorieën daarentegen lijken beter te kunnen verklaren
hoe goed of hoe slecht mensen twee taken A en B gelijktijdig kunnen uitvoeren. Daarbij
kan in het midden worden gelaten of er sprake is van zuivere parallelle verwerking, ook
wel ‘sharing’ genoemd, dan wel van een snel op en neer schakelen, of ‘switching’, van
de aandacht tussen taken A en B. Deze theorieën sluiten beter aan bij de hulpbron of
‘brandstof’- functie van de hersenen. Ook hiervoor bestaat evidentie in de vorm van
productie van bepaalde neurotransmitters, sterkere doorbloeding en energieverbruik
van de hersenen (zuurstof, glucose) tijdens mentaal inspannende taken.
7.3.5. Aandacht en geheugen
Er bestaat een hechte relatie tussen aandacht en andere cognitieve functies. Dit geldt niet
alleen voor waarnemingsfuncties (die door aandacht als het ware worden 'aangescherpt')
maar ook voor het geheugen. Deze afhankelijkheid geldt in twee richtingen. Enerzijds bevordert
aandacht het consolidatieproces, dat wil zeggen de opslag van nieuwe informatie in het
langetermijngeheugen. Anderzijds worden aandachtsfuncties ook in sterke mate bepaald
door geheugenprocessen. Zo blijkt dat wij onze aandacht makkelijker kunnen richten op
personen of objecten die een zekere mate van bekendheid voor ons hebben. Een student zal
bijvoorbeeld gemakkelijker zijn aandacht kunnen richten op een college dat bekende elementen
bevat, dan op een college dat alleen maar nieuwe elementen bevat.
Bij de passieve aandacht kunnen zowel bekende en betekenisvolle, als geheel nieuwe objecten
de aandacht trekken. Een belangrijk element in modellen van passieve aandacht is de
aanname van een soort van vergelijkings − of match/mismatch − mechanisme, dat overeenkomsten
of verschillen bepaalt tussen sensorische informatie en een interne (geheugen)
representatie, die ook wel neuronaal model wordt genoemd. Bij nieuwe stimuli zal een mismatch
(afwijking) tussen het neuronaal model en de stimulus tot een oriëntatiereactie (OR)
leiden. Bij herhaalde aanbieding van dezelfde stimulus treedt vervolgens habituatie, dat wil
zeggen afname van de responsamplitudo op. Door Sokolov, de grondlegger van de OR
theorie, werd aangenomen dat habituatie geassocieerd is met de vorming van het neuronaal
model. Als nu na een reeks identieke stimuli weer een geheel nieuwe stimulus wordt aangeboden,
zal dishabituatie, dat wil zeggen een herstel of terugkeer van de OR optreden. Een
elektrocorticale vroege manifestatie van de OR op geluidsprikkels is de zogenaamde Mis-
171