I

Enkele voorbeelden van neurale constraints (P. Churchland)
Temporele eigenschappen van verwerkingsprocessen. Op microniveau: de duur
van de actiepotentiaal: 1 msec, synaptische potentiaal: 5 msec, transmissiesnelheid
in gemyeliniseerde axonen: 10-100 meter per sec. Op macroniveau: parallelle
informatieverwerking (het visuele systeem vormt hiervan een goed voorbeeld,
zie bijvoorbeeld figuur 6.5 uit hoofdstuk 6).
Geheugen- en informatieopslag: gedistribueerde opslag lijkt waarschijnlijker dan
lokale opslag.
Reciprociteit: het verschijnsel dat een neurale structuur die een relatief lage plaats
inneemt in de functionele hiërarchie van hersensystemen niet alleen informatie
stuurt naar, maar ook informatie ontvangt uit hogere gebieden. Dergelijke informatiestromen
worden respectievelijk ‘bottom-up’ en ‘top-down’- processen genoemd.
Biologische continuïteit: hogere cognitieve systemen zijn later ontwikkeld uit lagere
systemen. Echter, fylogenetisch nieuwe gebieden blijven gebruik maken van fylogenetisch
oude gebieden in de hersenen.
Uiteindelijk doel van deze aanpak is te komen tot een beter inzicht in samenspel van lichaam
en geest. Sejnowski en Churchland noemen dit een reductieve integratie van psychologie
en neurobiologie. Reductie moet hier worden opgevat als een proces, waarbij theorievorming
over psychologische eigenschappen zoveel mogelijk wordt onderworpen aan
wetmatigheden die ontleend zijn aan de neurobiologie. Enerzijds brengt dit een beperking
met zich mee. Het kan anderzijds echter ook een verrijking in de theorievorming tot gevolg
hebben, omdat fenomenen als geheugen, bewustzijn en aandacht nu op meerdere niveaus,
en niet op slechts een enkel niveau, namelijk het psychologische, kunnen worden beschreven.
Deze winst in de reikwijdte van de theorie wordt door Churchland explanatory unification
genoemd.
Reductionisme’ of ‘reductie’?
Vanuit de psychologie wordt nog wel eens kritiek geuit op de ‘reductionistische benading’
van de menselijke geest. Deze is te complex en te rijk geschakeerd, om tot een
aantal biologische basismechanismen te worden teruggebracht. Dezelfde bezwaren
hoort men soms ook uit de hoek van de psychiatrie tegen benaderingen waarbij psychische
stoornissen worden beschouwd als dysfuncties van de hersenen (zie bijvoorbeeld
van den Hoofdakker voor een aardige schets van deze problematiek).
Patricia Churchland heeft hiertegen aangevoerd dat in plaats van de term reductionisme,
die als isme een negatieve associatie oproept (zoals materialisme, kapitalisme)
beter de term reductie gebruikt kan worden. Reductie is namelijk een heel normaal
verschijnsel in de wetenschap. Dus ook in de psychologie of psychiatrie. Wat is
er bijvoorbeeld tegen om een complex verschijnsel als aandacht te reduceren tot een
selectiemechanisme of ‘filter’ dat relevante informatie doorlaat, en niet relevante informatie
blokkeert? Mogelijk liggen defecten van ditzelfde filtermechanisme ook ten
grondslag aan bepaalde gedragsstoornissen als schizofrenie of hyperactiviteit, waardoor
het brein als het ware permanent ‘gebombardeerd’ wordt door indrukken uit de
buitenwereld.
De complexe theorie ‘aandacht’ wordt in dit hypothetische geval gereduceerd tot een
meer eenvoudige psychologische theorie ‘filtermechanisme’. Het interessante is nu
dat dit gereduceerde mechanisme blijkt te corresponderen met een basaal mechanisme
in de hersenen, namelijk de thalamus, dat zich als een selectief filter gedraagt,
en vermoedelijk een cruciaal element vormt van aandacht in de meer complexe
vorm. De winst hiervan is dat nu eenzelfde mechanisme vanuit meerdere theoretische
invalshoeken (psychologie en neurobiologie) kan worden bekeken.
8