I

De theorie van James-Lange schrijft de bewuste emotionele beleving dus geheel toe aan de
corticale reflecties van perifere lichamelijke reacties. Deze theorie sluit daarom ook goed aan
bij het feit dat onze fysiologische reacties op emotionele prikkels inderdaad vaak snel, automatisch
en onbewust plaatsvinden. Een onaangenaam of confronterend gesprek zal bijvoorbeeld
onze handen doen trillen, zonder dat wij ons er van bewust zijn dat het gesprek ons zo
aangreep.
Gevoelens en lichamelijke reacties als parallelle reacties Een derde mogelijkheid die in figuur
9.5 (paneel 3) wordt getoond, is dat emotionele en lichamelijk reacties niet ná elkaar, maar
ongeveer gelijktijdig worden opgeroepen. Deze opvatting is voor het eerste verkondigd door
de fysioloog Cannon. Cannon stelde namelijk dat de emotionele kwaliteit van een gebeurtenis
eerst in de hersenen, en wel in de thalamus, wordt waargenomen. Dit proces lokt vervolgens
gelijktijdig de emotionele beleving én de fysiologische respons op. Later werd echter
duidelijk dat niet de thalamus, maar structuren in het limbisch systeem primair verantwoordelijk
zijn voor de evaluatie van de emotionele betekenis van de stimulus.
Een parallel-hiërarchisch model. Dit laatste model, dat ook in neuraal opzicht het meest
plausibel lijkt te zijn, wordt door moderne emotieonderzoekers als Panksepp, LeDoux, Rolls
en Damasio aangehangen. Niet alleen is hier sprake van parallel verlopende emoties en
lichamelijke reacties, maar tevens kunnen hogere of latere niveaus terugkoppelen naar
lagere of vroegere niveaus. De evaluatie van een gebeurtenis is hierdoor niet alleen afhankelijk
van externe prikkels, maar ook van interne processen als een emotionele beleving en
lichamelijke reacties. Het model verenigt dus elementen in zich van voorgaande theorieën,
omdat het zowel rekening houdt met vroege (onbewuste) als late (bewuste) evaluatieprocessen,
en met feedback van lichamelijke reacties (het ‘James-Lange effect’).
9.2.5 Samenvatting
Aan emoties liggen drie belangrijke basisfuncties ten grondslag: ten eerste evaluatie van het
karakter van gebeurtenissen of elementaire prikkels, ten tweede het 'voelen' of de subjectieve
beleving van een emotie, en ten derde expressie en actie. De eerste functie (evaluatie) is
de 'input', de tweede (beleving) de 'centrale' en de derde (expressie) de ‘output’ functie van
emotie. Deze driedeling doet denken aan modellen van informatieverwerking uit de cognitieve
psychologie. Bij emoties gaat het echter primair om de verwerking van informatie met een
'overlevingsfunctie' of, minder extreem gesteld, om verwerking van het belonings (prettige) of
straf (onprettige, bedreigende) karakter van informatie.
Emoties kunnen in de meest algemene zin worden omschreven als een toestand van het
organisme, die het gevolg is van evaluatie van een positieve of negatieve gebeurtenis. Deze
gebeurtenis kan de vorm aannemen van een externe prikkel, zoals het zien van een bedrei-
255