I

tot intern gegenereerde vormen van aandacht en bewustzijn, zoals het vermogen tot zelfreflectie,
lijkt vooral voorbehouden aan de mens.
Alertheid De meer basale niveaus van het bewustzijn hebben betrekking op relatief langzaam
en passief verlopende veranderingen in de activatietoestand van de hersenen, ook wel
aangeduid als waakzaamheid of 'alertheid'. Deze fluctuaties in corticale activatie corresponderen
met bewustzijntoestanden als slaap, laag bewustzijn ('slaperigheid') en alertheid.
Alertheid is een passieve toestand van helder bewustzijn, waarin ons brein openstaat voor
indrukken uit de buitenwereld.
Figuur 7.18 Een eenvoudig neurocognitief
model van het bewustzijn.
Bewustzijn manifesteert
zich als alertheid, oriëntatie en
gerichte aandacht.
Deze passieve toestand
van de hersenen wordt
vooral tot stand gebracht
door het corticale activatiesysteem,
een netwerk dat
reticulaire formatie (ARAS)
en thalamus als centrale
elementen heeft. Tijdens de slaaptoestand zal informatie uit de buitenwereld niet of nauwelijks
tot het brein doordringen: als we in een diepe slaap zijn verzonken zal zelfs het geluid
van een donderslag of een huilende baby ons niet kunnen wekken. Het is niet alleen zo dat
deze prikkels niet bewust worden ervaren, maar ook dat zij veelal niet tot de hersenen doordringen.
Dit heeft mogelijk te maken de met zeer krachtige inhiberende werking die uitgaat
van structuren in de thalamus (als de nucleus reticularis) op input die langs de sensorische
circuits de hersenschors bereikt.
Oriëntatie Passieve oriëntatiereacties op nieuwe of onverwachte prikkels uit de omgeving
gaan gepaard met een kortdurende verhoging in de activatietoestand van de hersenen,
waarvan aangenomen wordt dat zij de opslag van nieuwe informatie in het langetermijngeheugen
bevordert. Dergelijke oriëntatiereacties kunnen ook gepaard gaan met een bewuste
beleving van de stimulus. In sommige theorieën van aandacht wordt aangenomen dat deze
bewuste ervaring geassocieerd is met (of het gevolg is van) de toelating van stimuli in een
systeem van beperkte capaciteit: de zogenaamde centrale processor. Deze centrale processor
is een systeem dat niet alleen met bewuste ervaring is geassocieerd, maar ook verantwoordelijk
wordt geacht voor verdere bewerking, translatie, opslag in het geheugen en der-
194