I

ken ('cues') van prikkels uit de omgeving, waardoor de aandacht automatisch wordt getrokken.
Dit kunnen fysische kenmerken zijn zoals kleur − als wij uit de treincoupé naar buiten
staren, zal een groepje gele tulpen in een veld rode tulpen automatisch onze aandacht trekken
− maar ook de betekenis van stimuli, zoals het horen van de eigen naam. In visuele
taken kunnen deze passieve aandachtsreacties met behulp van oogbewegingsregistratie
goed worden bepaald.
Actieve selectieve aandacht is het vermogen de aandacht vijwillig te richten op relevante
gebeurtenissen in de omgeving, en tegelijkertijd de irrelevante (of afleidende) prikkels te
onderdrukken. Het selectieve aspect van de actieve aandacht komt vooral tot uiting in gerichte
aandacht: in het Engels: ‘focused attention’. Dit kan in het laboratorium zowel in auditieve
en visuele taken worden onderzocht door een proefpersoon opdracht te geven op een bepaald
aspect van de aangeboden prikkels te letten. In een visuele taak krijgt hij of zij bijvoorbeeld
opdracht alleen te letten op rode, maar niet groene vierkanten, in een auditieve taak
om alleen te letten op hoge maar niet lage tonen. In een spatiële taak wordt vaak gebruik
gemaakt van een informatieve stimulus, de zogeheten ‘cue’, die aangeeft op welke positie op
het beeldscherm de target of reactiestimulus na enige tijd zal verschijnen. De cue kan bestaan
uit een centraal aangeboden pijl die naar rechts of links wijst, of een vlakje dat links of
rechts op het scherm verschijnt. De proefpersoon zal doorgaans sneller of meer accuraat
reageren als de target op de aangegeven locatie verschijnt: het is alsof aandacht de locatie
al heeft voorgeselecteerd. Verschijnt de target echter op de andere locatie, dan duurt het ook
extra lang voordat de target wordt herkend (zie figuur 7.6). Dit komt omdat aandacht van de
verkeerd gecuede locatie naar de juiste locatie moet bewegen. Ook blijkt in dit soort visueelruimtelijke
taken dat de aandacht trager terugkeert naar een target, als deze op dezelfde
positie verschijnt die kort daarvoor ook al is geselecteerd. Dit verschijnsel dat ‘inhibition of
return’ wordt genoemd, berust op een mechanisme van het visuele systeem dat selectie van
nieuwe locaties in de omgeving lijkt te bevorderen.
7.3.2. Aandachtstoornissen: neglect
Bij een aandachtstoornis als neglect zijn patiënten met laesies in het pariëtale gebied van de
hersenen zich niet bewust van voorwerpen of objecten die zich op locaties in de ruimte bevinden
tegenovergesteld aan de plaats van de laesie. De laesie bevindt zich bijvoorbeeld in
het rechter pariëtale gebied, en patiënten herkennen geen voorwerpen in het linker visuele
veld. Een bijzonder kenmerk van neglect is extinctie: hierbij zijn patiënten niet in staat objecten
in de ruimte tegengesteld aan de laesie te herkennen of hierop te reageren als deze
objecten tegelijkertijd worden aangeboden met een voorwerp aan dezelfde kant van de
laesie. Posner heeft drie verschillende vormen van corticale laesies kunnen onderscheiden
165