Herkese Lazim Olan Iman - Mevlana Halidi Bagdadi

yanında Roma kilisesini, ya’nî katolikliği de biraz tedkîk etdim.
Gördüm ki, katoliklerin i’tikâdları, İngiliz kilisesine bağlı protestanların
i’tikâdlarından dahâ fazla hurâfelerle doludur. Hele, katoliklerin
Papaya bağlı olmaları ve onu günâhsız kabûl ederek ona
âdetâ yarı ilahlık vermeleri, onlardan dahâ fazla nefret etmeme sebeb
oldu.
Şimdi yüzümü şarka çevirerek, şark dinlerini incelemeğe başladım.
Mecûsîlerin dînini hiç beğenmedim. Çünki bunlar, râhib sınıfına
pek çok imtiyâzlar veriyorlardı. Paryalara ise, âdetâ hayvan
mu’âmelesi yapıyorlardı. Fakîre şefkat elini uzatmak akllarına gelmiyordu.
Onların fikrince, bir insan fakîrse, bu onun kendi kabâhatiydi.
Eğer, hiç ses çıkarmadan, şikâyet etmeden çile doldurursa,
belki râhiblerin düâsı sâyesinde hâli dahâ iyi olabilirdi. Bu fikri,
râhibler ehâlinin kendilerinden korkması ve onlara sıkı sıkı
bağlanması için yayıyorlardı. Onun için, mecûsîliği nefret ile karşıladım.
Hele mecûsîlerin, hayvanlara da tapması, nefretimi artdırdı.
Böyle bir din, hak din olamazdı.
Budistliğe gelince, budistler felsefî düşünce ve inançlara bağlıydılar.
Onlar bana, eğer gayret edecek olursam, çok uğraşırsam,
gereken fedakârlıkları yaparsam, büyük kudretlere varacağımı ve
dünyâ ile âdetâ kimyâ tecribeleri yapar gibi, oynayabileceğimi
söylediler. Fekat budistlikde, ben hiçbir ahlâk kâ’idesi bulamadım.
Burada da râhibler, diğer insanlardan farklıydılar ve onlardan çok
dahâ yüksek bir mevkı’de bulunuyorlardı. Bana, hakîkaten insanı
hayretlere düşüren birçok ma’rifetler öğretdiler. Fekat bunların
din ve Allah ile hiçbir ilgisi yokdu.
Bu ma’rifetler, spor veyâ hokkabazlık yapar gibi vakt geçirmeğe,
bunları bilmiyenleri hayrete düşürmeğe yarıyordu. İnsanın rûhunu
temizlemekden ve onu Allahü teâlânın rızâsına, muhabbetine
yaklaşdırmakdan çok uzakdı. Allahü teâlâ ile ve Onun yaratdığı
varlıklarla hiç bir ilgisi yokdu. Biricik fâideleri, insanı tâm disiplin
sâhibi yapmasıydı.
Buda, muhakkak ki çok okumuş, zekî bir insandı. O, insanlardan
her şey için fedâkârlık istiyordu. (Bir fenâlığa karşı koyma!),
(Bütün arzû ve ihtirâsları terk et!), (Yarını düşünme!) gibi emrler
veriyordu. Îsâ aleyhisselâm da, aynı şeyleri söylemiyor muydu?
Fekat insanlar, bu gibi emrleri, ancak hıristiyanlığın başında, dahâ
îsevîlik tertemiz iken ta’kîb etmişler, sonra bırakmışlardı. Budistlerde
de, aynı hâli gördüm. Eğer insanlar, Îsâ aleyhisselâm veyâ
Buda kadar temiz olabilseler, belki onların gösterdiği yollardan
giderek Allahü teâlânın rızâsına kavuşabilirlerdi. Ama bugün
– 218 –