PHỎNG VẤN TÁC GIẢ MINH VÕ - Giao cảm

nhưng cấp trên luôn luôn bảo thủ, không đếm xỉa đến ý kiến của ông. Khi có chiến dịchsửa sai và phong trào ‘’Nhân Văn-Giai Phẩm’’ ông liền tham gia. Bài ‘’Nỗ lực phát triểntự do dân chủ’’ của ông đăng trên tờ Nhân Văn số 3 ngày 15 tháng 10 năm 1956, rồi bài‘’Nội dung xã hội và hình thức tự do’’ đăng trên tờ ‘’Giai Phẩm Mùa Đông’’ sau đó độmột tháng đã làm cho giới lãnh đạo hết sức bực mình, nhất là những tay cai văn nghệlúc ấy như Tố Hữu, Phạm huy Thông. Họ viết bài đả kích ông mạt sát ông, gọi ông là‘’thứ phản động đội lốt Mác-xít’’. Và từ đó ông bị theo dõi canh chừng gắt gao. Người tavẫn để ông đi lại tự do để mua thức ăn về tự nấu nướng lấy mà ăn. Có điều đáng nói làtrong số thức ăn rẻ tiền của ông người ta thường thấy có món thịt cóc. Cũng tương tựnhư hoàn cảnh của Nguyễn Hữu Đang đứng đầu nhóm Nhân Văn-Giai Phẩm. (Xin xemChương 19). Nhưng hễ có ai gặp ông bất cứ ở chỗ nào, thì người ấy liền bị bắt để điềutra đủ chuyện. Vì vậy không ai dám gặp ông. Người ta còn nói chính vợ ông đã báo cáoông, rồi còn đòi ly dị để thành hôn lại với bạn ông là Bác Sĩ Nguyễn khắc Viện.(7) Tronghai năm từ tháng 4, 1991 đến tháng Tư, 1993 sống ở Pháp trên một căn gác lụp sụp, cũkỹ đầy gián của Tòa Đại Sứ việt cộng, ông cũng sống như một tên tù giam lỏng. Ôngtâm sự với mấy người thân là ông gặp ai đều phải báo cáo cho sứ quán, tuy cũngkhông hiếm khi ông lén lút gặp những người ông thích.Đến thời Nguyễn văn Linh làm tổng bí thư, với chính sách cởi mở, ông trở lạicầm bút.Những tiểu luận như ‘’Triết lý đi tới đâu ?’’ hay ‘’Vấn Đề Con Người và chủ nghĩalý luận không có con người’’ không gây được tiếng vang nào. Người ta coi ông như mộtông già lẩm cẩm chẳng mấy ai thèm chú ý. Năm 1991, vào thời gian chế độ cộng sản ởLiên Xô tan rã, không biết bằng cách nào ông lại được đảng giao cho công tác sangPháp với sứ mạng: ‘’Vận động trí thức Pháp ủng hộ chế độ hiện hành ở Việt Nam, vìnay đảng đã có chính sách cởi mở’’. Nhưng sang đến nơi ông không vận động gì cả màlại lợi dụng cái ‘’chính sách cởi mở’’ kia để hoàn tất một tác phẩm về chủ nghĩa Mác,nhằm chứng minh là Mác sai. Hết thời hạn, ông vận động xin gia hạn và ở cho đến khimất trong hoàn cảnh như đã nói ở trên. Theo ông Trần Tri Vũ, người đã được đàm đạovới ông nhiều lần trong những tuần lễ trước khi ông mất, thì tác phẩm mà ông định viếtđó là một tác phẩm nhằm chứng minh ‘’Mác sai chứ không phải tại người ta không hiểuMác và áp dụng sai’’. Ông mới chỉ viết được 4 chương, còn những chương quyết địnhthì chưa xong. Nhưng ông cũng cho ông Trần Tri Vũ và một vài người biết đại ý nhưsau: ‘’Tôi muốn chứng minh từng bước một bằng triết học là chủ nghĩa Mác nay đã hếtthời rồi. Bởi vì chính Mác đã sai. Mác sai từ những điểm cơ bản và cả về phươngpháp’’. Ông cũng thú thực chỉ mới khám phá ra điều đó từ tháng Tư năm 1992, tức làmột năm trước khi ông mất, và vào thời gian ông đã ở bên Pháp rồi. (8) Ông cũng nóitrong hàng ngũ lãnh đạo cộng sản Việt Nam cũng có những người thấy thuyết Mác xítcó gì đó không ổn, nhưng chưa chứng minh được là nó sai, hoặc không dám nói lên ýnghĩ đích thực của mình. Người khác thì ‘’ngậm miệng ăn tiền’’, chỉ cố ôm lấy chủ nghĩaMác để bảo vệ chức quyền, dù biết nó sai.Bây giờ hãy xem những gì ông viết từ vụ Nhân Văn-Giai Phẩm đã đụng chạm tớichủ thuyết của đảng ra sao, để đến nỗi ông bị trù dập như vậy. Vì khuôn khổ chươngsách, cũng như mục đích của toàn bộ soạn phẩm, chúng tôi không đề cập đến những gìông viết khi còn là một người theo thuyết hiện sinh, rồi khi mới rời bỏ Sartre quay sangphe Mác-xít, nhất là thời gian chưa về nước, như các bài báo đăng trên các tờ báoPháp Les temps modernes, La revue Internationale và Revue de métaphysique etmorale, mà chỉ trích dẫn mấy đoạn trong những bài báo đăng trên hai tờ Nhân Văn và122 PHẢN KHÁNG PHẢN TỈNH THỰC HAY HƯ