PHỎNG VẤN TÁC GIẢ MINH VÕ - Giao cảm

Đã không ngại chịu ‘’hèn một chút’’, nhiều văn nghệ sĩ đua nhau ‘’ăn cắp văn’’của đảng:‘’Không ai trách anh nếu anh viết giống bài nào đó đã in rồi trong báo đảng. Nhai lạinhững gì báo đảng viết đã không mang tội đạo văn thì chớ, lại còn được khen: Ý thức tổchức cao. (trang 129)Câu chuyện giữa Vũ thư Hiên và một người bạn, Bác Sĩ Phan, cho thấy giới tríthức miền Bắc rất ghét lãnh đạo cộng đảng, coi họ như một thứ hủi, tốt nhất đừng dâyvào. Vì vậy họ không lên tiếng chỉ vì khinh, hay sợ. Chứ không phải ‘’im lặng là tánthành’’.‘’Anh (Phan) không thích cái xã hội nhố nhăng với một lũ Cẩm Bá Nhạ (tiếngPháp campagnards có nghĩa những tên nhà quê), một lũ hủi ở trên đầu.‘’Mà hủi thì tốt nhất là không dây. Anh biết giữ mồm giữ miệng cho nên bọn côngan theo dõi trí thức vẫn đinh ninh Phan là một Bác Sĩ giỏi nhưng mít đặïc về chính trị’’.(trang 531)Về vụ án ‘’Nhân Văn-Giai Phẩm’’, tác giả thuật lại lời Nhạc Sĩ Văn Cao nói rằngchủ mưu không phải ông Hồ, ‘’ông cụ không nghĩ ra cái đó. Ông cụ không tệ đến thế’’.Cũng không phải Tố Hữu hay Nguyễn chí Thanh mà ‘’tác giả chính là ‘’Longue Marche’’.Cậu nghe rõ chưa ? Là Trường Chính’’. Văn Cao cũng nói cho Vũ thư Hiên biết nhậnđịnh của mình về thái độ của văn nghệ sĩ và của các nhà lãnh đạo:‘’Hồi ấy văn nghệ sĩ còn tin đảng lắm. Gì thì gì đảng vẫn là đảng của mình. Làruột thịt của mình. ...Chẳng ai hô hào lật đổ các ông ấy cả. Chỉ có các ông ấy chu chéolên: Ối giời ơi có địch, có địch ngay trong hàng ngũ chúng ta, rồi dựng thành vụ để trấnáp’’.Nhưng không phải ai cũng nghĩ như Văn Cao. Một nhà báo trong một cuộc kiểmthảo đã chửi toáng lên. ‘’Nhà báo Hùng Thao gầm lên: ‘’Nuôi cán bộ như lợn, mắng nhưchó, thời trước địa chủ đối với tá điền cón tử tế hơn’’. (trang 576)Tác giả có thuật lại rằng sau đám tang Dương bạch Mai đột tử trước khi đọc diễnvăn chống đường lối thân Mao của lãnh đạo, thấy tác giả vẫn còn đeo băng tang, cómột người trong phòng vệ sinh giả vờ đi tiểu để được đứng gần ông và nói: ‘’Tôi xấu hổ,anh thì thầm. Tôi hèn. Anh khinh tôi cũng được, anh chửi tôi cũng được, nhưng xin anhthông cảm cho tôi, tôi có 4 đứa con nhỏ và một người vợ bệnh tật. Nếu không tôi đãkhông xử sự như vậy’’. Tác giả viết rằng: ‘’Trong buổi học tổ trước đó anh ta hùng hổlên án ‘’bọn phản bội xét lại hiện đại’’, như một người ‘’Mác xít lê ni nít’’ chính cống’’. Rồiông kết luận:‘’Cái chế độ làm cho con người hèn đi không thể là chế độ xứng đáng với conngười. Con người cần phải được sống trong tư thế đứng thẳng, ngẩng cao đầu’’. (trang282)Nhưng trong xã hội mà ông đương sống ‘’hầu như các nhà văn vào thời kỳ đóđều hèn một chút nếu không nhiều. Đó là bản năng tự vệ, có sẵn trong bất cứ sinh vậtnào. Không hèn, chính anh sẽ rơi vào sổ đen, nhẹ thì không được lên lương, hoặc mấtđứt cơ may được ra nước ngoài một chuyến. Nặng anh có thể bị đẩy đi lao động,chuyển công tác, hoặc bị tống ra ngoài biên chế. (trang 189)Trần Dần được coi như một trong những trụ cột của nhóm Nhân Văn Giai Phẩm,thế mà sau khi bị bắt cũng không thoát được tiếng chì tiếng bấc. Chính Văn Cao nói vớiVũ thư Hiên:‘’Thằng Dần tiếng thế mà không có gan. Mới bị đánh đã gục, đã phản tỉnh lungtung. Nó khai với Tố Hữu rằng Văn Cao bảo tụi nó phục xuống mà đánh. Mà mình có55PHẢN KHÁNG PHẢN TỈNH THỰC HAY HƯ